Παρασκευή 20 Δεκεμβρίου 2013

Η ιστορία του Εκπαιδευτικου΄Ομίλου. Η περίοδος 1927 -1929 (4ο)

Τα κείμενα είναι του Ηρακλή Κακαβάνη και δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ» τεύχ. 35-36 και 37-38 το 2009




Η περίοδος 1927 -1929

Ήδη από τις πρώτες συνεδριάσεις της ΔΕ του Ομίλου μετά τη διάσπαση του 1927 υπάρχει ο σπόρος της κρίσης του 1929. Από τα πρακτικά της ΔΕ προκύπτει ότι ο Μπ. Αλεβιζάτος, μέλος της ΔΕ – πολιτικά ανήκε στο κόμμα της Δημοκρατικής Ένωσης -, είχε ζητήσει να γίνει σαφής η σοσιαλιστική τοποθέτηση του Ομίλου σε αντίθεση με το Κομμουνιστικό Κόμμα. Η πρόταση απορρίφτηκε, το ζήτημα όμως έμεινε ανοιχτό και σημείο σύγκρουσης.  Οι σοσιαλιστές θέλαν τον Όμιλο σωματείο σοσιαλιστικού προβληματισμού που θα προετοίμαζε την ίδρυση του Σοσιαλιστικού Κόμματος. Οι κομμουνιστές και όσοι επηρεάζονταν απ’ αυτούς, ήθελαν τον Όμιλο μαχητικό σωματείο για τα προβλήματα της Παιδείας και του λαού.
Κανείς δεν ήθελε όμως μια νέα διάσπαση. Έτσι ο Όμιλος προσπάθησε να κρατήσει στάση ουδετερότητας:
«Όσο σκληρό και αν ήταν το ξεκαθάρισμα αυτό, ήταν όμως και αναγκαίο πια και απαραίτητο και σκόπιμο. Γιατί αλλιώς το σωματείο θα αδρανούσε μέσα σε μια στασιμότητα ασυμβίβαστης αντίθεσης, όπως έγινε φανερό από τη συζήτηση... Ο Όμιλος είναι σωματείο εκπαιδευτικό. Δεν ανήκει σαν σωματείο σε καμιά πολιτική οργάνωση...
Τα μέλη του σωματείου σαν άτομα μπορούν να ανήκουν είτε στο σοσιαλιστικό είτε στο κομμουνιστικό κόμμα, είτε να μην ανήκουν σε κανένα κόμμα και να συμπαθούν απλά το σοσιαλιστικό κίνημα. Το Σωματείο όμως είναι έξω από κάθε πολιτική οργάνωση...». Αντιλαμβάνεται τον όρο σοσιαλισμός στη «γενική θεωρητική σημασία του»[1].
Αυτή είναι η γραμμή πάνω στη οποία προσπαθεί να ισορροπήσει ο Εκπαιδευτικός Όμιλος μετά τη διάσπαση του 1927. Υπάρχουν όμως πάρα πολλά σημεία όπου οι απόψεις κομμουνιστών και σοσιαλδημοκρατών συγκρούονται ριζικά. Η σύγκρουση εκφράστηκε και στη δημόσια δράση του Ομίλου.
Μέσα στο 1927 έγιναν αρκετές συγκεντρώσεις με εκπαιδευτικούς. Πέντε με θέματα για τον ΕΟ και τις αρχές του:
-- Στις 1, 7 και 14 του Νοέμβρη και στις 12 Δεκέμβρη στην αίθουσα της «Εταιρίας Κοινωνικών Επιστημών» τέσσερις ομιλίες του Γληνού με θέμα «Οι νέες προγραμματικές αρχές του Εκπαιδευτικού Ομίλου».
-- Στις 7 του Μάη στην αίθουσα της «Εταιρίας Κοινωνικών Επιστημών» Ο Σωτηρίου με θέμα «Η διάσπαση του εκπαιδευτικού Ομίλου»
Ο Δ. Γληνός μίλησε σε 5 συγκεντρώσεις με θέματα σχετικά με την εκπαίδευση:
-- Στις 17 του Απρίλη στο Δημοτικό θέατρο του Πειραιά με θέμα το «Λαϊκό Σχολείο»
-- Στις 4 του Μάη στη συνέλευση της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας με θέμα «Γεωργικός Πολιτισμός και Γεωργική Παιδεία»
-- Στις 7 του Μάη στην αίθουσα της «Εταιρίας Κοινωνικών Επιστημών» ο Όμιλος δέχτηκε τους αντιπροσώπους της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας, με θέμα «Η Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση και ο δάσκαλος»
-- Στις 20 Ιούλη στη Γενική Συνέλευση της Ομοσπονδίας της Μέσης Παιδείας με θέμα «Η οργάνωση της Ελληνικής Παιδείας».
-- Στις 21 Ιούλη στη Γενική Συνέλευση της Ομοσπονδίας της Μέσης Παιδείας με θέμα «Η διοίκηση της Ελληνικής Παιδείας».
Δύο συγκεντρώσεις με ομιλητή τον Γιάννη Σιδέρη: Στις 21 και 28 του Νοέμβρη και στις 5 Δεκέμβρη στο θέατρο «Κυβέλη» μίλησε με θέμα «Η θεατρική ελληνική λογοτεχνία από τα 1800 έως τα 1850». Και στις 5 Δεκέμβρη στο θέατρο «Κυβέλη» μίλησε η Γαλάτεια Καζαντζάκη με θέμα «Η εργαζόμενη Ελληνίδα στη σύγχρονη κοινωνία».
Στις 11 Γενάρη 1928 έγινε στο θέατρο «Αλάμπρα» συγκέντρωση με οργανωτή τον Εκπαιδευτικό Όμιλο και θέμα τη Σοβιετική Ρωσία. Ομιλητές ο Ελληνορουμάνος συγγραφέας Παναΐτ Ιστράτι, ο Ν. Καζαντζάκης, που είχαν επισκεφτεί τη Σοβιετική Ένωση και γύρισαν ενθουσιασμένοι, και ο Δ. Γληνός. Η αίθουσα ήταν ασφυκτικά γεμάτη από εργάτες, διανοούμενους, επιστήμονες και φοιτητές. Η ατμόσφαιρα ενθουσιώδης. Ο «Ριζοσπάστης» της επόμενης μέρας χαρακτήρισε τη συγκέντρωση ως «επαναστατικό χαιρετισμό για τη Σοβιετική Ρωσία». Μετά το τέλος της συγκέντρωσης ο κόσμος βγήκε αυθόρμητα στους δρόμους και διαδήλωσε ψάλλοντας τον ύμνο της «Διεθνούς» υπέρ της χώρας των προλετάριων. Ήταν το πρώτο συλλαλητήριο υπεράσπισης του σοσιαλισμού. Την επόμενη μέρα εκδηλώθηκε η αντίδραση, τόσο στη Βουλή όσο και στον Τύπο, με πρωτοστατούσα την «Εστία». Ο τίτλος του «Εμπρός» της επόμενης μέρας ήταν: «Υπό την σκέπην του Εκπαιδ. Ομίλου ο Παναΐτ Ιστράτι ύμνησε τον κομμουνισμόν και καθύβρισε τους διανοούμενους πλέξας το εγκώμιον της Τσέκας. Το χθεσινόν αίσχος» (σ.σ. ένα μέρος της ομιλίας του Ιστράτι αναφερόταν στο ρόλο του διανοούμενου). Ο Ιστράτι απελάθηκε και οι Καζαντζάκης – Γληνός παραπέμφθηκαν σε δίκη που έγινε την 1 Ιούνη 1928. Ο Γληνός στην απολογία του είπε πως ο Ιστράτι ως τα στιγμή που πάτησε το πόδι του στην Ελλάδα δεν ήταν γνωστός για κομμουνιστής ούτε τα έργα του είναι κομμουνιστικά. Ο Όμιλος όμως θα τον καλούσε να μιλήσει ακόμα κι αν ήξερε ότι ήταν κομμουνιστής και μάλιστα αν ήταν επιστήμονας κομμουνιστής, μαρξιστής ακόμη περισσότερο. Γιατί σαν επιστήμονες έχουμε ανοιχτό το ενδιαφέρον μας για κάθε κοινωνική κατάσταση και πολύ περισσότερο για ό,τι γίνεται εκεί επάνω στη Ρωσία σε ένα μεγάλο λαό όπου βράζει ένα τεράστιο ηφαίστειο και γίνεται κολοσσιαία προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα καλύτερο μέλλον για την ανθρωπότητα. Οι Ελληνες επιστήμονες θα ήταν ανάξιοι να φέρουν το όνομα αυτό αν παίζοντας την πολιτική της στρουθοκαμήλου ήθελαν να κρατήσουν και τον εαυτό τους και το λαό τους στο σκοτάδι για ό,τι γίνεται στη Ρωσία. Ο εισαγγελέας αφού απήγγειλε φιλιππικό κατά του κομμουνισμού ζήτησε την τιμωρία του Γληνού. Κρίθηκε όμως αθώος. Ο Καζαντζάκης δεν παρουσιάστηκε στο δικαστήριο.
Από τις 15-17 Μάρτη 1928 έγινε η Γενική Συνέλευση στην οποία πήραν μέρος όλα τα μέλη από Αθήνα και Πειραιά. Μίλησαν μεταξύ άλλων οι Γληνός, Μηλιάδης, Οικονόμου, Σωμερίτης. Υποβλήθηκαν δύο προτάσεις: Του Σωμερίτη που υπερψηφίστηκε και του Μηλιάδη που συγκέντρωσε 5 ψήφους. Σύμφωνα με την πρόταση Σωμερίτη ο ΕΟ «αποκρούει κάθε στενό πολιτικό καθορισμό του σωματείου, είτε είναι σοσιαλιστικό είτε κομμουνιστικό που νομίζει ότι θα το απομακρύνει από την μελέτη και επίδειξη των εκπαιδευτικών σκοπών του, όπως καθορίστηκαν από τη δήλωση που ψήφισεν η Γενική Συνέλευση στις 25 Μάρτη 1927». Ο Γ. Μηλιάδης[2] «υποστήριξε την ανάγκη να διαδηλωθεί το σωματείο σοσιαλιστικό, στη στενή πολιτική σημασία του όρου». Σε αυτή την ψηφοφορία υπάρχει το σπέρμα της νέας διάσπασης που θα ακολουθήσει: «Το αποτέλεσμα αφτό είναι σημαντικότατο για την τύχη του ΕΟ. Η παραδοχή μιας πρότασης που θα καθόριζε σε στενό πολιτικό πλαίσιο την έννοια του σοσιαλισμού για τον Εκπαιδεφτικό Όμιλο, θα είχε για μόνο αποτέλεσμα μια καινούρια διάσπαση των μελών του...» («Αναγέννηση»).
Στις 5 Ιούνη έγινε η Έκτακτη Συνέλευση (είχε αποφασιστεί από αυτή του Μάρτη) με θέματα: 1. Επιψήφιση προγράμματος 2. τροποποίηση του Καταστατικού 3. Επιψήφιση Εσωτερικού κανονισμού. 4. Εκλογή Καινούριας Διοικητικής Επιτροπής. Την περίοδο αυτή τα μέλη του ομίλου είναι 320.
Τη νέα 7μελή ΔΕ συγκροτούσαν οι: Πρόεδρος ο Δημ. Γληνός, αντιπρόεδρος ο Χρ. Χωμενίδης, Γενικός Γραμματέας Στρ. Σωμερίτης, Ταμίας Β. Αγγελόπουλος (μάλλον είναι ο διευθυντή του περιοδικού «Εργασία»), Μέλη οι Γιάννης Σιδέρης, Δ. Κουταβάς, Β. Παπαγεωργίου. Το Καταστατικό και ο Κανονισμός τυπώθηκαν και κυκλοφόρησαν.
Οι βασικοί άξονες του προγράμματος ήταν:
-- Την προετοιμασία ενός αναλυτικού προγράμματος του Ομίλου με βάση τις γενικές αρχές της «Διακήρυξης». Την επεξεργασία του Σχεδίου του νέου προγράμματος την ανέλαβε ο Δ. Γληνός σε συνεργασία με τα εκπαιδευτικά μέλη της ΔΕ. Το Σχέδιο δημοσιεύτηκε στο 8ο τεύχος του «Νέου Δρόμου».
-- Την ίδρυση τμημάτων του Ομίλου παντού όπου υπήρχε ορισμένος αριθμός μελών του. Στόχος η μαζικοποίηση του Ομίλου. Ιδρύθηκαν τμήματα στην Αθήνα, τον Πειραιά, όμως η προσπάθεια για τις άλλες πόλεις δεν είχε την αναμενόμενη ανταπόκριση. Έγινα κάποιες συζητήσεις, όπως το «Πρόβλημα αγραμματοσύνης» με τον Δ. Γληνό. Με το ίδιο θέμα ο Γληνός έκανε δύο διαλέξεις σε συγκεντρώσεις της Φοιτητικής Συντροφιάς το Δεκέμβρη του 1928 στο θέατρο Κοτοπούλη.
-- Έκδοση ενός δημοσιογραφικού οργάνου. Βγήκε το περιοδικό «Νέος Δρόμος». κυκλοφόρησαν συνολικά 9 τεύχη (1 Νοέμβρη 1928 -1 Μάρτη 1929). Συντακτική Επιτροπή οι Στρ. Σωμερίτης, Γ. Σιδέρης, Χ. Χωμενίδης. Σε κάποια σχόλια του περιοδικού είναι εμφανής η αντιΚΚΕ στάση κάποιων αρθρογράφων.
-- Ίδρυση σχολή ή φροντιστηρίου για τη θεωρητική μόρφωση των μελών του Ομίλου. Οργανώθηκαν τέσσερα μεγάλα φροντιστήρια με εισηγήσεις και συζήτηση με τους ακροατές ύστερα από κάθε φροντιστήριο. Το πρόγραμμα περιείχε τέσσερα φροντιστήρια για κάθε θέμα.
Πρώτος εισηγητής ήταν ο Χρ. Χωμενίδης με θέμα «Βιολογία και κοινωνικές επιστήμες». Ξεκίνησε στις 28 Νοέμβρη 1928 και το παρακολούθησαν περισσότερα από 70 άτομα (σύμφωνα με το «Νέο Δρόμο»). Παρέμβαση έκαναν οι Στροφόπουλος, Προκοπίου, Σωμερίτης και Γληνός.
Δεύτερο θέμα την «Εξέλιξη της Δημοκρατίας» με την ακόλουθη υποδιαίρεση: Το φιλοσοφικό ξεκίνημα και η κοινωνιολογική εξήγηση της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας, Οι πολιτικές αρχές της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας, Οι καινούριες δυνάμεις, Σκέψεις και συμπεράσματα. Εισηγητής ο Σ. Σωμερίτης. Έγιναν στις 10,17,24,31 Γενάρη 1929. Στην τρίτη συζήτηση το λόγο πήραν μεταξύ άλλων οι Ρακόπολους, Οικονόμου, Μηλιάδης και Γληνός, «σε όλους απάντησε ο εισηγητής αντικρούοντάς τους και δίνοντάς τους εξηγήσεις». Η κυριότερη κουβέντα έγινε στην τέταρτη συζήτηση με επίκεντρο το χαρακτήρα της «Ρούσικης Δημοκρατίας».
Τρίτος ο Γ. Γεωργακόπουλος με θέμα: «Τι ξέρουμε σήμερα για την ύλη και την ενέργεια». Ξεκίνησαν στις 7/2/29. Τέταρτος ο Δ. Γληνός με θέμα τη Φιλοσοφία του Λένιν. Ξεκίνησαν στις 7/3/29.
«Και οι τέσσερις κύκλοι είχαν μεγάλη επιτυχία. Οι συγκεντρώσεις γίνονταν στην Αίθουσα της Εταιρίας Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών, στο υπόγειο του μεγάρου Καραπάνου, στην οδό Σταδίου. Μέσα στη γενικότερη πνευματική ανησυχία και ζύμωση γύρω από τις δημοκρατικές ιδέες, τα φροντιστήρια και το καινούργιο — εκτός από τον Δημ. Γληνό — επιτελείο των ομιλητών που τα ανέλαβε, τέλος οι συζητήσεις που ακολουθούσαν και κρατούσαν αρκετά αργά, ως τις τελευταίες νυκτερινές ώρες, ήταν φυσικό να προκαλέσουν ζωηρό ενδιαφέρον και να αποκτήσουν ένα κύκλο ακροατών και έξω από τα μέλη του Ομίλου»[3].
Η ιδεολογική αντιπαράθεση που υπάρχει εντός του Ομίλου εκδηλώνεται και στα φροντιστήρια. Οι σοσιαλδημοκράτες τα χρησιμοποιούν για την διάδοση των απόψεών τους. Στοιχεία για αυτή την αντιπαράθεση έχουμε μόνο από τον Σωμερίτη με μια τάση να αποδώσει την ευθύνη στους κομμουνιστές:
 «Οι πρώτες δυσκολίες παρουσιάστηκαν στα φροντιστήρια. Η κομμουνιστική πτέρυγα - επίσημη και ανεπίσημη δεν απέκρυψε τη θέλησή της να χρησιμοποιήσει τις συζητήσεις που ακολουθούσαν το κάθε φροντιστήριο για να προβάλλει τις δικές της θέσεις πάνω στα θέματα των εισηγήσεων· Τόσο οι εισηγήσεις του Χρ. Χωμενίδη, του Γ. Γεωργακοπούλου και η δική μου, αλλά ακόμη και η θέση του Δ. Γληνού απέναντι στο φιλοσοφικό έργο του Λένιν γίνανε έτσι το αντικείμενο μιας συστηματικής επίκρισης από την κομμουνιστική πτέρυγα, που υποστήριζε, με όλη τη γνωστή δογματική αδιαλλαξία, την δική της άποψη. Ιδιαίτερα η δική μου εισήγηση για την  ’’Εξέλιξη της δημοκρατίας’’ υπήρξε το αντικείμενο της οξύτερης κριτικής από την κομμουνιστική πλευρά. Η εισήγησή μου στηριζόταν στην αρχή της ενότητας της δημοκρατίας. Η διαφορά μεταξύ αστικής και σοσιαλιστικής δημοκρατίας είναι μόνον αυτή πού προκύπτει από το προχώρημα της δημοκρατίας από το πολιτικό προς το κοινωνικό, χωρίς αυτό να σημαίνει καθόλου ότι η επιβολή της κοινωνικής δημοκρατίας θα έπρεπε να έχει το αποτέλεσμα να πεθάνει ή πολιτική μορφή της δημοκρατίας· Αντίθετα, η κοινωνική δημοκρατία θα συμπλήρωνε και θα εμπέδωνε οριστικά την πολιτική δημοκρατία. Εάν οι αστοί σταμάτησαν τη δημοκρατία στην πολιτική μορφή της, ο ρόλος του προλεταριάτου είταν να την ολοκληρώσει με την κοινωνική ουσία της.
Η θέση αυτή, σε πλήρη αντίθεση με τη λενινιστική άποψη της δικτατορίας του προλεταριάτου, χαρακτηρίστηκε από τους επικριτές μου σα μεταφορά μέσα στον Όμιλο των σοσιαλδημοκρατικών ιδεών και ιδιαίτερα σαν απήχηση της διδασκαλίας του Κάουτσκυ, που είταν τότε το κόκκινο πανί του κομμουνισμού.
Σιγά - σιγά όμως στις δογματικές αυτές διαφωνίες και συζητήσεις, προστέθηκε μια άλλη, καινούργια, τακτική των κομμουνιστών· Σε κάθε συγκέντρωση του Ομίλου, θα παρεμβαλλόταν κάποια ’’πρότασή’’ τους για να γίνει δεκτό κά.ποιο ψήφισμα ή διαμαρτυρία, εναντίον της κυβερνητικής πολιτικής σε όλα τα πιθανά και απίθανα σημεία που ενδιαφέρανε το Κ.Κ. και την πολιτική του.
Το πράγμα είταν και δυσάρεστο και επικίνδυνο. Δυσάρεστο,. γιατί το κοινό, που ερχόταν να παρακολουθήσει μια γενικότερη συζήτηση, καταλαμβανόταν έξ απίνης. Ο κίνδυνος να θεωρηθεί ο Ε.Ο. ο τόπος όπου το Κ.Κ. κυριαρχούσε, θα. μπορούσε να οδηγήσει σε αποτυχία τις βδομαδιάτικες συγκεντρώσεις του Ομίλου, πού είχαν άλλο σκοπό και άλλο προορισμό, και να απομακρύνει από αυτές όσους δεν ήθελαν να γίνουν οπαδοί ενός κομμουνιστικού σωματείου. Εκτός αυτού ήταν και επικίνδυνη η τακτική αυτή. Η Δ.Ε. έπρεπε ή να αποκρούσει από μιας αρχής την υποβολή  τέτοιων προτάσεων και ψηφισμάτων, ή να βρεθεί υποχρεωμένη, χωρίς προηγούμενη συζήτηση του θέματος, να υιοθετεί τις προτάσεις του Κ.Κ. και να μεταβάλλει έτσι τον Ε.Ο. σ' ένα φερέφωνό του και για τα πιο απίθανα θέματα.
Ο Δημ. Γληνός δίσταζε να πάρει θέση στο ζήτημα αυτό. Συχνά άφηνε στο Χωμενίδη και σε μένα την ευθύνη του όχι. Κι αυτό, σπάζοντας την αλληλεγγύη της Δ.Ε. σ' ένα καίριο και αποφασιστικό θέμα, δημιουργούσε μια δυσάρεστη κατάσταση. Η Δ.Ε., μετά από την πίεσή μας, αποφάσισε να αρνηθεί κατ' αρχήν την υποβολή τέτοιων ψηφισμάτων και προτάσεων· Ο Δημ. Γληνός συμφώνησε. Η κομμουνιστική πτέρυγα συνέχισε την πίεσή της και στη δημόσια άρνησή μας να δεχτούμε τη συζήτηση των προτάσεών τους ο Δ. Γληνός τηρούσε μια στάση κάποιας ύποπτης ουδετερότητας»[4]. Τη διαφωνία του Γληνού στην τακτική των σοσιαλδημοκρατών να κρατήσουν τον Όμιλο μακριά από τα προβλήματα του λαού, ο Σωμερίτης την ερμηνεύει ως «δισταγμό» και «ύποπτη ουδετερότητα»
«Ιδιώνυμο»
Η πρόθεση των σοσιαλδημοκρατών να κρατήσουν τον Όμιλο μακριά από τα προβλήματα και τους αγώνες των εκπαιδευτικών και του λαού φαίνεται ξεκάθαρα στη συγκέντρωση για το «Ιδιώνυμο». Η συγκέντρωση έκανε οξύτερη τη διάσταση σοσιαλιστών κομμουνιστών και οδήγησε στη διάσπαση.
Από το 1928 έχουμε γενίκευση των κινητοποιήσεων. Οι απεργίες εργατών ήταν καθημερινό φαινόμενο αγκαλιάζοντας διαφορετικούς κλάδους. Η κυβέρνηση Βενιζέλου απάντησε με άγρια τρομοκρατία. Η Βουλή ψήφισε το «ιδιώνυμο», σύμφωνα με το οποίο κάθε απεργιακή δράση ή αντικυβερνητική θεωρούνταν «ιδιώνυμο αδίκημα» και διώκονταν. Αντιμετώπιζε τον κομμουνισμό ως «ειδικό αδίκημα» και προέβλεπε μια σειρά μέτρα για την καταστολή του με προφανή τελικό στόχο τη συντριβή κάθε κομμουνιστικής δράσης και φυσικά του κύριου φορέα αυτής της δράσης, του ΚΚΕ.
Τι συνέπειες είχε για τους δασκάλους το «Ιδιώνυμο»; Όποιος δάσκαλος έκανε λόγο για βελτίωση της Παιδείας χαρακτηρίζονταν κομμουνιστής και διώκονταν.  Έγραφε το «Διδασκαλικό Βήμα» στις 7 Απρίλη 1929: «Το νομοσχέδιο βαρεί στην καρδιά τον εκπαιδευτικό κόσμο. Χτυπάει αλύπητα τις συνδικαλιστικές και νομοθετικές κατοχυρώσεις του δασκάλου στο έργο του.
Εκεί που ανύποπτος ασχολείται με τη δουλειά του τον παίρνει ’’μέσα’’ ένα πρωί η δημόσια ασφάλεια. Τον πετάει στη φυλακή ’’ως ύποπτον των εν τω νόμω τούτω αδικημάτων’’.
Παρατείνουν την προφυλάκισιν ’’εκ της ανάγκης της περισυλλογής των στοιχείων ή άλλων λόγων’’. Σαπίζει ο δάσκαλος στη φυλακή, γιατί η περισυλλογή των στοιχείων δεν αποσώνει ΠΟΤΕ και οι ’’άλλοι λόγοι’’ υφίστανται ΠΑΝΤΑ.
Κάποια μέρα παύεται και κερδίζει έτσι τον αντικειμενικό σκοπό όλων των εναντίον του κατηγοριών.
Και όταν η θέση του δοθεί εκεί που ...θέλουμε, ίσως τότε θα βγει από τη φυλακή, γιατί οι πληροφορίες ήταν …εσφαλμένες.
Δεν πρόκειται πια για ελευθερίες. Όσο μας παύουν  ’’επί υποψία’’ δεν εξασφαλίζουμε τη ζωή, αν δεν γίνουμε και ΑΡΕΣΤΟΙ ΔΟΥΛΟΙ.
Δεν είναι διαφορετική η θέση των ομάδων.
Το συνδικαλιστικό δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι δεν εξαρτιέται πια από την τήρηση από μέρους μας των νόμων του κράτους. Ένας οποιοσδήποτε κύριος Νικολούδης στο υπουργείο παιδείας θα ’’υποψιασθεί ’’ τους κομμουνιστές και ένας οποιοσδήποτε κύριος Βελέντζας στο υπουργείο Δικαιοσύνης θα μας εισαγάγει στο δικαστήριο. Και η οργάνωσις θα διαλυθεί ’’ ΚΑΤ' ΕΛΕΥΘΕΡΑΝ ΚΡΙΣΙΝ’’».
Ο ΕΟ με πρόταση του Γληνού παίρνει την πρωτοβουλία να διοργανώσει συγκέντρωση για το «Ιδιώνυμο». Συμμετείχαν στην οργάνωση της συγκέντρωσης η «Φοιτητική Συντροφιά», η «Εταιρεία  Σοσιαλιστικών Σπουδών», και η «Ενωση νέων Επιστημόνων». Απευθύνθηκαν και στη ΓΣΕ η οποία αρνήθηκε γιατί θα παραβίαζε την αρχή της «πολιτικής ουδετερότητας». Η ΔΕ του Ομίλου με επικεφαλής τους Σωμερίτη, Χωμενίδη αρνήθηκε τη συμμετοχή της Ενωτικής ΓΣΕ («Η αρνητική απάντηση της ΓΣΕ δε μας άφηνε περιθώριο να δεχτούμε τη σύμπραξη της κομμουνιστικής Συνομοσπονδίας»), της Εργατικής Βοήθειας, της μόνης αντιτρομοκρατικής οργάνωσης, αλλά και του ΚΚΕ. Στην τελευταία συνεδρίαση της ΔΕ πριν τη συγκέντρωση για να ρυθμίσει τις λεπτομέρειες της συγκέντρωσης, την 1 Φλεβάρη, «η ΔΕ άλλη μία φορά έμεινε σύμφωνη να μη δεχτούμε οποιοδήποτε κομμουνιστή ομιλητή». Τόσο από αυτή τους την τακτική όσο και από την ομιλία τους στη συγκέντρωση ήταν καθαρή η πρόθεσή τους να διαχωρίσουν τη θέση τους από το Κομμουνιστικό Κόμμα και τις εργατικές μάζες. Να δείξουν ότι δεν έχουν καμία σχέση με τον κομμουνισμό (Ενάντια στους κομμουνιστές στρεφόταν το «Ιδιώνυμο»). Θεωρούσαν ότι έτσι θα μπορούσαν να μαλάξουν την κυβέρνηση για τη μη ψήφιση του νομοσχεδίου.
Από αυτή τη συνεδρίαση έλειπε ο Δ. Γληνός που ήταν κλινήρης. Στη συγκέντρωση πήγε όταν αυτή έφτανε στο τέλος της.
Η συγκέντρωση έγινε στις 2 Φλεβάρη στο Θέατρο Κοτοπούλη. Προσήλθε αρκετός κόσμος, στην πλειοψηφία  τους εργάτες, αφού η Εργατική Βοήθεια (παρότι την είχαν αποκλείσει) είχε απευθύνει σχετικό κάλεσμα. Υπό την πίεση του ακροατηρίου κάποιοι ομιλητές «αναγκάζονται πολλές φορές να πουν αριστερά λόγια»[5]. Η ομιλία του εκπροσώπου της «Φοιτητικής Συντροφιάς» δυσαρέστησε τον Σ. Σωμερίτη που αρκετές φορές του έκανε νόημα να τελειώσει. Είπε μεταξύ άλλων ότι το νομοσχέδιο είναι μια προσπάθεια να πνίξουν την ελευθερία των εργαζομένων και η ΦΣ έχει υποχρέωση να καλέσει το λαό σε αποφασιστική αντίδραση κατά του νομοσχεδίου, έστω και με τη βία, «οι βίαιες ενέργειες είναι αποτέλεσμα της δικής τους βίας». Κάτω από την πίεση του κόσμου και παρά τις αντιρρήσεις του Σωμερίτη διαβάζεται ψήφισμα της Εργατικής Βοήθειας.
Ο ίδιος ο Σωμερίτης περιγράφει τη συγκέντρωση:«Ο Χρ. Χωμενίδης άνοιξε τη συζήτηση και μου έδωσε το λόγο. Το κείμενό μου είχεν εγκριθεί την προηγούμενη από την ΔΕ. Μίλησε ύστερα ο εκπρόσωπος της ’’Φοιτητικής Συντροφιάς’’. Ακολούθησε ο Στ. Κανελλόπουλος, όταν στο Προεδρείο έφθασε ένα σημείωμα από το ακροατήριο. Αξίωνε να ακουστεί ο ομιλητής της ’’Εργατικής Βοήθειας’’. Φυσικά δε δεχτήκαμε την αίτηση. Και όταν ήρθε η σειρά του Λ. Ρακοπούλου, τότε ξέσπασε από κάτω η επίθεση κατά του προεδρείου. Το προσκήνιο ’’καταλάβανε’’ οι οπαδοί του Κ.Κ.Ε., ενώ ένας εκπρόσωπος της ’’Εργατικής Βοήθειας’’ άρχισε να μιλάει. Υποχρεωθήκαμε τότε να αποχωρήσουμε στα καμαρίνια, ενώ ο μηχανικός της σκηνής κατέβαζε την αυλαία…».
Το ψήφισμα που είχε ετοιμαστεί από τον Όμιλο δε διαβάστηκε. Περιφρόνησαν την απαίτηση του κόσμου να συμπεριληφθεί σε αυτό η επάνοδος των εξορίστων και η απόλυση των φυλακισμένων.
Τη Δευτέρα 18 Φλεβάρη συνήλθε η Συνέλευση του Ομίλου μέσα σε ατμόσφαιρα έντασης. Η συνέλευση κράτησε αρκετές συνεδριάσεις. Το ρεπορτάζ του περιοδικού «Νέος Δρόμος», 1 Μάρτη 1929, μας πληροφορεί: «… συνεχίστηκε τη Δεφτέρα 25 του Φλεβάρη. Ως τώρα διαβάστηκε η έκθεση της Διοικητικής Επιτροπής, η έκθεση της Εξελεγκτικής Επιτροπής, η έκθεση του ταμία του Συνεταιρισμού ’’Νέος Δρόμος’’, ο οικονομικός απολογισμός και ο προϋπολογισμός του Ομίλου και άρχισε ο έλεγχος απάνω στο έργο της Διοικητικής Επιτροπής και συνεχίζεται ακόμη. Η εφετινή Γενική Συνέλευση θα έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί σαφτή πρόκειται να υποβληθεί το Εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Ομίλου που το σχέδιο του δημοσιέβουμε στο σημερινό φύλο. Η σχετική εισήγηση του κ. Γληνού θα αρχίσει ίσως τη Δεφτέρα 4 του Μάρτη».
Δεν έχουμε ακριβή εικόνα για το πώς συνεχίστηκε η Συνέλευση.
Ξέρουμε για τη συνεδρίαση της 28/3/1929 όπου σύμφωνα με το ρεπορτάζ του «Ριζοσπάστη»  «τέθηκε το ζήτημα του ’’Ιδιωνύμου’’, Ο Σωμερίτης τηρώντας τη γνωστή ταχτική του, προσπάθησε να τη σαμποτάρει, ζητώντας την αναβολή της. Όταν όμως είδε πως η συνέλευσις καταψήφισε την πρότασή του, πήρε το καπέλο του και έφυγε. Η συνέλευσις ωστόσο εξακολούθησε και πήρε την επόφαση να στείλει το παρακάτω τηλεγράφημα διαμαρτυρίας στην Κυβέρνηση:
Προς Πρόεδρον Κυβερνήσεως, Βουλής, εφημερίδας «Ριζοσπάστη», Ημερήσιον Τύπον», «Ακρόπολιν», Πρωΐαν», «Ελ. Βήμα».
Η γενική συνέλευσις  του Εκπαιδευτικού Ομίλου διαμαρτύρεται έντονα ενάντια στο ανελεύθερο και μεσαιωνικό νομοσχέδιο για το ιδιώνυμο αδίκημα που καταπνίγει κάθε ελευθέρα σκέψη και συνδικαλιστική οργάνωση των εργατών του χεριού και του πνεύματος και ζητάει την απόρριψή του.
Με εντολή της συνέλευσης
Ζαφειρακόπουλος, Πορφυρογένης, Κομνιώτης».
Στην τελική συνεδρίαση της συνέλευσης, μετά το Μάρτη του 1929 βρέθηκαν αντιμέτωπες δυο προτάσεις. «Η μια προερχόταν από τη σοσιαλιστική πτέρυγα. Ζητήσαμε η νέα Δ.Ε. να ακολουθήσει καθαρά σοσιαλιστική γραμμή και να μην ανεχθεί την προοδευτική κομμουνιστικοποίηση του Ομίλου»[6]. «… υποστηρίξαμε… μια τροπολογία στην 6η παράγραφο, σύμφωνα με την οποία ο Εκπ. Όμιλος δε θα μπορούσε να συνεργαστεί ’’με κανένα από τα μη Σοσιαλιστικά Κόμματα’’ και ότι αντίθετα ’’θα μπορούσε, από τις ανάγκες της δράσης του, να έρθει σε στενότερη επαφή με κομματικούς ή άλλους επαγγελματικούς οργανισμούς μόνο όμως όσο αυτοί στηρίζουν τους θεωρητικούς και πρακτικούς αγώνες τους στη Σοσιαλδημοκρατική αντίληψη και εξήγηση του Μαρξισμού’’. Η τροπολογία αυτή έδωσε αφορμή για πολλές συζητήσεις στη συνέλευση του ΕΟ και απορρίφτηκε τελικά αφού καταπολεμήθηκε και από τον Δ. Γληνό»[7]. «Την πρόταση, αν θυμάμαι καλά, την είχαν υπογράψει ο Χρ. Χωμενίδης, ο Τ. Ζαχαρακόπουλος[8], ο Γιάννης Μηλιάδης, ο Γρηγ. Κασιμάτης, που τότε ακόμη σαν νέος ’’σοσιάλιζε’’, ο Βασίλης Λαχανάς, ο Γ. Γεωργακόπουλος, ο Γιάννης Αναγνωσταράς,  ο Λ. Ρακόπουλος και εγώ. Την άλλη πρόταση είχε υποστηρίξει ο Δημ. Γληνός. Έμενε πιστή στη βάση πως ο Όμιλος θα συνέχιζε να στεγάζει σοσιαλιστές και κομμουνιστές ’’χωρίς να βάζει  φραγμό προς τα αριστερά’’… Η νέα ΔΕ που εκλέχτηκε είταν ομοιογενής. Πρόεδρος ο Δημ. Γληνός, Αντιπρόεδρος η   Γαλ. Καζαντζάκη,  Γεν. Γραμματέας ο Γ. Μπουντούνας, δικηγόρος, αδελφός του εκπαιδευτικού Μπουντούνα. Ανάλογη ήταν και η υπόλοιπη σύνθεση της ΔΕ… Μετά από αυτά σιώπησε πια ο ΕΟ»[9].
Η σοσιαλιστική ομάδα αποχώρησε. Μετά από λίγο, το 1930 ίδρυσαν τους Σοσιαλιστικούς Ομίλους με σκοπό τη διάδοση των ιδεών τους στους εργάτες και στους διανοούμενους και την προετοιμασία δημιουργίας σοσιαλιστικού κόμματος.



[1] Περιοδικό «Αναγέννηση», στήλη «Μικρά Χρονικά», Δεκέμβρης 1927
[2] Διακεκριμένος αρχαιολόγος και κριτικός Τέχνης. Στα χρόνια της Κατοχής διατέλεσε μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της Ελληνικής Λαϊκής Δημοκρατίας. Από την οποία αποχώρησε μετά την απελευθέρωση  
[3] Στρατή Σωμερίτη «Η μεγάλη καμπή, Μαρτυρίες –Αναμνήσεις 1924-1974», εκδόσεις «Ολκός» 1975
[4] Στρατή Σωμερίτη «Η μεγάλη καμπή, Μαρτυρίες –Αναμνήσεις 1924-1974», εκδόσεις «Ολκός» 1975
[5] Από το ρεπορτάζ του «Ριζοσπάστη»της επόμενης μέρας.
[6] Στρατή Σωμερίτη «Η μεγάλη καμπή»
[7] Στρατή Σωμερίτη «Η μεγάλη καμπή του σοσιαλισμού 1932-1935», εκδόσεις «Παπαζήση» 1978
[8] Δικηγόρος με σπουδές στη Γερμανία. Εκεί υιοθέτησε τις θέσεις του Κάουτσκι.
[9] Στρατή Σωμερίτη «Η μεγάλη καμπή, Μαρτυρίες – Αναμνήσεις 1924-1974», εκδόσεις «Ολκός» 1975
 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου