Ο χρονογράφος Βάρναλης

Ο Βάρναλης υπήρξε πολυσχιδής προσωπικότητα. Ξεκίνησε ως δάσκαλος. Οι απόψεις του ήταν πρωτοποριακές και η εφαρμογή τους απαιτούσε διδακτικό θάρρος και γενναιότητα. Έτσι ήταν σε όλη του την εκπαιδευτική σταδιοδρομία. Ήταν ο πρώτος δάσκαλος που δίδαξε ολόκληρο τον Εθνικό Υμνο και ας μην ήταν στο πρόγραμμα του υπουργείου. Και για «Το φως που καίει» έγινε η αιτία να ξεσπάσουν τα Μαρασλειακά το 1925 και λίγο αργότερα απολύθηκε.

Από τα 1925 ξεκινά στη δημοσιογραφία. Επαγγελματίας δημοσιογράφος έγινε στα 1939. Αναδημοσιεύουμε σήμερα ένα ενδιαφέρον άρθρο του αείμνηστου δημοσιογράφου Νίκου Καραντηνού για τον χρονογράφο Βάρναλη («Ριζοσπάστης» 19 Δεκέμβρη 1999):

    

Ο ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ Κ. ΒΑΡΝΑΛΗΣ

(25 χρόνια από το θάνατό του)

ΗΤΑΝ Δευτέρα 16 του Δεκέμβρη 1974, από τότε έχουν περάσει 25 χρόνια που μέσα σε μια αποθεωτική κοσμοπλημμύρα είχε τελειώσει η τιμητική εκδήλωση που είχε οργανωθεί από την ΕΣΗΕΑ προς τιμήν του Κώστα Βάρναλη, του μεγάλου ποιητή και του λαού μας, «οδηγητή μυριάκριβου». Ηταν στο θέατρο «Αλίκη» (πρώην Μαξίμ) που οι δημοσιογράφοι συνάδελφοί τους αλλά και οι λογοτέχνες τιμούσαν τον Βάρναλη. Οπως έγραψε η αγγελτήρια ανακοίνωση της ΕΣΗΕΑ «στον Κώστα Βάρναλη θα επιδοθούν αναμνηστικό χρυσό μετάλλιο και τιμητικό δίπλωμα».

ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ομιλητής για το έργο και την προσφορά του Κ.Β. ο Νικηφόρος Βρεττάκος. Ομιλητές επίσης κι ο αξέχαστος παλαιός συνάδελφος και ακριβός φίλος του Κ.Β. σ' όλη τη διαδρομή της ζωής του, Γεώργιος Καράντζας, που στάθηκε στα κατοχικά χρόνια ο ΕΑΜικός Πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ. Και ο οποίος στάθηκε πάντα δίπλα του.

ΠΑΝΤΑ και με ξεχωριστή πάντα χαρά ο Γ. Καράντζας, μια διακεκριμένη προσωπικότητα με καθολική παραδοχή κι αναγνώριση, έκανε μια μοναδική και πλούσια αναφορά στη διαδρομή και στην προσφορά του Κ. Βάρναλη στην πνευματική ζωή και ιδιαίτερα στη δημοσιογραφία. Το δεύτερο αυτό κεφάλαιο το 'χε ζήσει «από πρώτο χέρι». Και το απέδιδε με όλη του την ακρίβεια.

ΜΙΛΩΝΤΑΣ για τον Βάρναλη και τη δημοσιογραφία, ο Γ. Κ. ανέφερε πως η πρώτη επαφή με τη δημοσιογραφία στάθηκε το 1925, ο χρόνος που είχε επιβληθεί στην Ελλάδα ένα καθεστώς βίας, η δικτατορία του Πάγκαλου. Ο Κ.Β. απολύθηκε από τη θέση του - ήταν τότε γυμνασιάρχης - γιατί χαρακτηρίστηκε αριστερός και κρίθηκε επικίνδυνος για την καθεστηκυΐα τάξη.

ΕΙΝΑΙ η στιγμή που τον εκπαιδευτικό, τον κυνηγημένο από τη δικτατορία, θα τον κερδίσει η δημοσιογραφία. Πραγματικά, ο ποιητής μας για να αντιμετωπίσει οξύτατα οικονομικά προβλήματα άρχισε να κάνει μεταφράσεις που αναδείχτηκαν αριστουργηματικές. Αρχισε επίσης συνεργασίες με διάφορα άλλα περιοδικά και έντυπα. Η πιο σημαντική συνεργασία του ήταν με τη «Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια» του Πυρσού, στην οποία επιτελικό επίσης στέλεχος ήταν και ο Γ. Καράντζας.

ΜΕΡΙΚΑ χρόνια αργότερα ο Βάρναλης θα συνεργαστεί σε μια σειρά έργα που βγάζει η εφημερίδα «Πρωία» και κυρίως το Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσης. Εγραφε επίσης για την εφημερίδα και ιστορικά αναγνώσματα. Η συνεργασία αυτή του Κ.Β. με την «Πρωία» βρισκόταν στα ερασιτεχνικά πλαίσια, καθώς επαγγελματίας δημοσιογράφος θα γινόταν μόνο το 1940 και μάλιστα, καθώς παρατηρεί ο Γ. Καράντζας - χωρίς καλά καλά να το θέλει και ο ίδιος.

ΤΟΤΕ ακριβώς η «Πρωία» των αδελφών Πεσματζόγλου έχασε έναν εξαιρετικό συνεργάτη της, τον Γιώργο Σερούιο, ο οποίος έγραφε χρονογραφήματα με την υπογραφή «Σερ». Ετσι δημιουργήθηκε θέμα διαδοχής κι ο Γ. Καράντζας πρότεινε στο διευθυντή, Στέφανο Πεσματζόγλου, να αναλάβει χρονογράφος ο Κ. Βάρναλης. Και η εισήγηση έγινε προθυμότατα δεκτή.

ΔΕΝ τη δέχτηκε όμως το ίδιο πρόθυμα κι ο Κ. Βάρναλης. «Το χρονογράφημα», είπε στον Γ.Κ., «είναι κάτι το πρόχειρο. Κι εγώ δεν μπορώ να γράφω τόσο πρόχειρα». Ισα ίσα, του είπε ο Γ.Κ., επειδή δε γράφεις πρόχειρα θα δώσεις βάθος στο χρονογράφημα, που είναι άλλωστε μια σημαντική έπαλξη για αγωνιστές δημοσιογράφους.

Ο ΒΑΡΝΑΛΗΣ τελικά δέχτηκε τη θέση του χρονογράφους στην «Πρωία» και τη θέση αυτή την κράτησε μέχρι που η εφημερίδα διέκοψε την έκδοσή της το 1944. Εδώ πρέπει ακόμη να αναφερθεί ότι ναι μεν ο Βάρναλης δέχτηκε να γράφει χρονογράφημα, αλλά δεν μπορούσε να το υπογράψει. Και την απαγόρευση αυτή την επέβαλε η μεταξική δικτατορία, η οποία είχε απαγορεύσει τα βιβλία του και δεν του επέτρεπε να δημοσιογραφεί.

ΤΟΤΕ η εφημερίδα κατέφυγε σ' ένα τέχνασμα και τα χρονογραφήματα του Βάρναλη τα δημοσίευε με την υπογραφή «Τ.κ.Ζ.», που ήταν τα αρχικά της επικεφαλίδας του χρονογραφήματος «Τέχνη και Ζωή». Η αποκάλυψη ποιος ήταν πίσω από την υπογραφή εκείνη θα φθάσει αργότερα, όταν στη στήλη αυτή οι αναγνώστες θα έβλεπαν στις 28 Οκτώβρη 1940, με την κήρυξη του πολέμου, το πραγματικό όνομα: Κώστας Βάρναλης.

ΑΠΟ τότε κι ύστερα και για πολλά χρόνια το καθημερινό χρονογράφημα του Βάρναλη άλλοτε δηκτικό, άλλοτε με λυρική φιλοσοφική διάθεση, με λογική επεξεργασία και ιστορικές αναγωγές, με σκέψεις πρωτότυπες, ήταν μια όαση στις σελίδες της εφημερίδας. Διαβάζόταν απ' όλους. Ετερπε, μόρφωνε, ξυπνούσε συνειδήσεις. Αναφερόταν στα ανομήματα της πολιτικής εξουσίας, σε πράξεις και παραλείψεις ατόμων και ομάδων.

ΑΞΙΖΕΙ να ξαναθυμίσουμε, κι είναι καυτά τούτη την ώρα επίκαιρο, τον «Κώδικα της δημοσιογραφικής του αγωνιστικής πορείας», της πένας, του γραφτού του. Οταν το 1966 τιμήθηκε από την ΕΣΗΕΑ με το χρυσό Εύσημο Δημοσιογραφίας, προσδιόριζε ο ίδιος με τούτα τα λόγια: «Σας ευχαριστώ για την τιμητική διάκριση. Περηφανεύομαι γι' αυτό, αλλά πολύ περισσότερο που στα ωριμότερα χρόνια της ζωής μου εθήτεψα στη δημοσιογραφία ως μέλος της Ενώσεως Συντακτών».

ΜΕ την ευκαιρία αυτή - έλεγε ο Βάρναλης - μπορώ να σας διαβεβαιώσω πως σ' όλη τη ζωή, του δασκάλου, του λογοτέχνη και του δημοσιογράφου ποτέ ούτε έκανα, ούτε έγραψα τίποτα παρά τη συνείδησή μου και εναντίον του λαού, εναντίον της Ελευθερίας και των ελευθεριών του». Αυτός είναι ο άγραφος λόγος και κώδικας δεοντολογίας. Κώδικας μάχης κι όχι μπουρδολογίες που έχουμε την ανάγκη περισσότερο από άλλοτε. Κι αυτή είναι όλη η αλήθεια του. Είναι το «ΦΩΣ ΠΟΥ ΚΑΙΕΙ». Και που θα καίει για πάντα.