«Ποτέ ούτε έκανα ούτε έγραψα τίποτα παρά τη συνείδησή μου και εναντίον του λαού, εναντίον της Ελευθερίας και ελευθεριών του»

Στην προηγούμενη ανάρτηση για το χρονογράφο Βάρναλη, στο κείμενο του αείμνηστου Νίκου Καραντηνού υπήρχε ένα απόσπασμα από την ομιλία του Γιώργου Καράτζα στην εκδήλωση που έγινε προς τιμήν του Κώστα Βάρναλη στις 16 Δεκέμβρη 1974.  Σήμερα αναδημοσιεύουμε ολόκληρη την ομιλία του Γιώργου Καράτζα.

Ομιλία Γεώργιου Καράτζα

Αγαπητοί φίλοι,

Αισθάνομαι βαθύτατη συγκίνηση που μετέχω στη σημερινή τιμητική εκδήλωση για τον πιο σεβαστό και τον πιο αγαπητό συνάδελφο μας, τον Κώστα Βάρναλη. Και, επί πλέον, αισθάνομαι καποια υπερηφάνεια γιατί η Ενωσις Συντακτών ανέθεσε σε μένα να ιστορήσω πώς πριν τριάντα πέντε χρόνια, ο Βάρναλης, αναγνωρισμένος πια κορυφαίος ποιητής και μεγάλος Λογοτέχνης, μεταπήδησεν οριστικά στην Δημοσιογραφία καί έγινε επαγγελματίας δημοσιογράφος. Αλλωστε, γι' αυτό μονάχα αποκλειστικά θα σας μιλήσω, αφού για τον άνθρωπο, τον ποιητή, τον Λογοτέχνη και την πολύμορφη προσφορά του στα Ελληνικά Γράμματα θα μιλήσουν άλλοι.

Πρώτος σταθμός για να έλθει ο Βάρναλης σε επαφή με την Δημοσιογραφία στάθηκε το 1925, ο χρόνος που για πρώτη φορά επεβλήθη στην Ελλάδα ένα καθεστώς βίας, η δικτατορία του στρατηγού Παγκάλου. Ο Βάρναλης, γυμνασιάρχης τότε, απελύθη από την Δικτατορία γιατί είχε χαρακτηρισθεί -τι άλλο;- σαν Αριστερός. Η απόλυση ωστόσο αυτή αποδείχθηκε γρήγορα πως ήταν μεγάλο ευτύχημα και για τον Βάρναλη, όπως θα αναφέρω εν συνεχεία και για την Δημοσιογραφία που τον εκέρδισε. Πραγματικά, ο Ποιητής μας για να αντιμετωπίσει το οικονομικό πρόβλημα που του δημιούργησε η απόλυσή του, άρχισε να κάνει μεταφράσεις -Αριστουργηματικές πραγματικά- και να συνεργάζεται σε περιοδικά και άλλες εκδόσεις. Ανάμεσα στις εκδόσεις αυτές σπουδαιότερη ήταν η «Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια του Πυρσού», στην οποία εργαζόταν τότε σαν βασικό στέλεχος και ο ομιλών. Τον θυμάμαι τότε τον Βάρναλη που ερχόταν τα πρωινά στα Γραφεία μας στην Ιερά οδό και συνέγραφε τα Αρθρα, που του είχαν ανατεθεί από τον Ηρακλή Αποστολίδη τον Αξέχαστο Γραμματέα της Συντάξεως του Ανεπανάληπτου Αληθινά αυτού έργου.

Οταν, στ' 1934, συνεπληρώθη η έκδοση της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας, ο Βάρναλης συνειργάσθη στις τόσο αξιόλογες εκδόσεις της Εφημερίδος «Πρωΐα», στην όποια εργαζόμουνα κι εγώ, πρώτα σαν Γραμματεύς της Συντάξεως και έπειτα σαν Αρχισυντάκτης. Ανάμεσα στις εκδόσεις αυτές συγκαταλέγεται και το «Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσης» πού έχει αναγνωρισθεί γενικά σαν ένα από τα πιο επιτυχημένα λεξικά. Κυριότερος συντάκτης και βασικό στέλεχος, μαζί με τον αείμνηστο Ζευγώλη, ήταν στο έργο αυτό ο Κώστας Βάρναλης που, παράλληλα, συνεργαζόταν και στην εφημερίδα γράφοντας ιστορικά αναγνώσματα.

Η συνεργασία αυτή ωστόσο του Βάρναλη με την «Πρωΐα» είχε ερασιτεχνικό μόνο χαρακτήρα. Επαγγελματίας δημοσιογράφος έγινε μόνον το 1940, χωρίς μάλιστα καλά καλά να το θέλει ο ίδιος. Η «Πρωΐα» έχασε τότε έναν εξαιρετικό συνεργάτη της, τον αλησμόνητο Γιώργο Σερούιο, που έγραφε χρονογραφήματα με την υπογραφή «Σερ». Δημιουργήθηκε λοιπόν θέμα διαδοχής του «Σερ» και εγώ πρότεινα τότε στον Διευθυντή μας, τον κ. Στέφανο Πεσμαζόγλου, σαν χρονογράφο τον Βάρναλη. Ο κ. Πεσμαζόγλου, που νομίζω πως πρέπει σήμερα να εξάρω ένα μεγάλο προτέρημά του, πως δεν είναι καθόλου μισαλλόδοξος, δέχθηκε προθυμότατα την εισήγησή μου. Δεν την δέχθηκε όμως με τόση προθυμία και ο Βάρναλης. «Το χρονογράφημα, μου είπε, είναι κάτι το πρόχειρο. Κι εγώ δεν μπορώ να γράφω έτσι πρόχειρα». Εγώ επέμεινα: «ίσα-ίσα, του είπα. Επειδή είσαι τέτοιος που σε ξέρω και δεν μπορείς να γράφεις τόσο πρόχειρα, θα δώσεις κάποιο βάθος στο χρονογράφημα, που είναι άλλωστε μια σπουδαία έπαλξη για όσους είναι αγωνιστές σαν εσένα».

Χάρη στα επιχειρήματα αυτά ο Βάρναλης δέχθηκε και έτσι έγινε από τότε τακτικός χρονογράφος της «Πρωΐας», στην οποία εργάσθηκε μέχρι τη διακοπή της εκδόσεώς της το 1944.

Χάριν της ιστορίας πρέπει να σας ειπώ ότι ναι μεν ο Βάρναλης δέχθηκε να γράφει χρονογράφημα αλλά δεν μπορούσε και να το υπογράψει. Εμπόδιο ήταν πως η Δικτατορία Μεταξά, που είχε απαγορεύσει τα βιβλία του Βάρναλη, δεν του επέτρεπε να δημοσιογραφεί. Καταφύγαμε λοιπόν σε ένα τέχνασμα. Τα χρονογραφήματά του ο Βάρναλης υπέγραφε με τα στοιχεία «Τ.κ.Ζ.», που ήταν τα αρχικά της επικεφαλίδας του χρονογραφήματος «Τέχνη και Ζωή». Η αληθινή υπογραφή του Βάρναλη μπήκε στο χρονογράφημά του μόνο στις 27 Οκτωβρίου με την κήρυξη του πολέμου της Αλβανίας.

Επειτα από την απελευθέρωση, επειδή η «Πρωΐα» δεν επανεξεδόθη, ο Βάρναλης που εν τω μεταξύ είχε γίνει μέλος της Ενώσεως Συντακτών συνέχισε να γράφει σε άλλες εφημερίδες, κυρίως δε στην «Αυγή», και τον «Προοδευτικό Φιλελεύθερο», όπου έγραψε και το θαυμάσιο εκείνο ανάγνωσμα, που αργότερα το εξέδωσε με τον τίτλο «Οι Δικτάτορες».

Οπως είχα προβλέψει, η στήλη του Βάρναλη έγινε τα τελευταία αυτά χρόνια ως το Απριλιανό Πραξικόπημα μια μοναδική έπαλξη για τον Αγώνα ενός μεγάλου Ανθρωπιστή, ενός Ανυποχώρητου μαχητή, που διακαίει η Αγάπη για την Ελευθερία, η λαχτάρα για περισσότερο φως, το μίσος εναντίον της Αδικίας, η βαθιά αποστροφή προς το Σκοταδισμό.

Αυτό είναι με λίγα λόγια το ιστορικό για το πως ο Βάρναλης, καθιερωμένος πια λογοτέχνης και μεγάλος Ποιητής, έγινε καί διακεκριμμένος Δημοσιογράφος, μέλος της Ενώσεως Συντακτών, που τον τιμά σήμερα. Αλλοι, όπως είπα θα σας μιλήσουν λεπτομερέστερα για τον Ανθρωπο, για τον Ποιητή, για τον Λογοτέχνη. Σε όσα όμως θα σας πουν μπορώ να προσθέσω κι εγώ μια μοναδική φράση, που μας έγραψε ο ίδιος ο Βάρναλης όταν, το 1966, η Ενωσις Συντακτών του απένειμε το Χρυσό Εύσημο Δημοσιογραφίας:

«Σας ευχαριστώ για την τιμητική διάκριση που μου απονείματε απόψε. Περηφανεύομαι γι' αυτό, αλλά πολύ περισσότερο που στα ωριμότερα χρόνια της ζωής μου εθήτεψα στη δημοσιογραφία ως μέλος της Ενώσεως Συντακτών.

Με την ευκαιρία αυτή μπορώ να σας διαβεβαιώσω πως σ' όλη μου τη ζωή, του δάσκαλου, του λογοτέχνη και του δημοσιογράφου, ποτέ ούτε έκανα ούτε έγραψα τίποτα παρά τη συνείδησή μου και εναντίον του λαού, εναντίον της Ελευθερίας και ελευθεριών του».