Τα κείμενα είναι του
Ηρακλή Κακαβάνη και δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ» τεύχ. 35-36, και 39 το 2009.
Μα η Μακρόνησος δεν άρχισε απότομα
Μετά τη Βάρκιζα ένα όργιο τρομοκρατίας, και
δολοφονίας εκδηλώνεται σε όλη τη χώρα. Η αντίδραση με τις πλάτες ων Αγγλων
ήθελε να θεμελιώσει την εξουσία της με το αίμα του λαού. Οσοι συμμετείχαν στην
Εθνική Αντίσταση διώκονται με φανταστικές και κατασκευασμένες κατηγορίες. «Πάνω
από 3000 αγωνιστές κρατούνται στα μπουντρούμια της Αθήνας και του Πειραιά με
φανταστικά εγκλήματα…»[1].
Συμμορίες παρακρατικών, οπλισμένες από την κυβέρνηση και σε συνεργασία με την
Ασφάλεια σκοτώνουν ΕΑΜίτες, τρομοκρατούν τον πληθυσμό, κλείνουν γραφεία ΕΑΜ - ΕΠΟΝ,
καταστρέφουν τυπογραφεία εξοντώνουν συνδικαλιστές. Μέσα στο 1945 δρουν 150
συμμορίες παρακρατικών (έφτασαν στους 160 μέχρι το Μάρη του 1946). Στους 4
μήνες από τη Βάρκιζα, με βάση τα στοιχεία του ΕΑΜ, δολοφονήθηκαν πάνω από 500
αγωνιστές και φυλακίστηκαν 30.000. Στους 9 μήνες μετά τη Βάρκιζα οι
δολοφονημένοι ξεπερνούσαν τους 1.000, 75.000 οι κρατούμενοι και για άλλους
65.000 υπήρχε ένταλμα σύλληψης. Η πρώτη σελίδα του «Ριζοσπάστη» την Τετάρτη 14
Νοέμβρη 1945 παρουσιάζει την κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί στη χώρα: ΈΝΑΣ ΟΧΙ
ΠΛΗΡΗΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΕΞΙΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗ ΒΑΡΚΙΖΑ – 780 ΟΝΟΜΑΤΑ ΔΟΛΟΦΟΝΗΜΕΝΩΝ
ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΑΤΡΙΩΤΩΝ, 5.677 ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΙ, 28.450 ΒΑΣΑΝΙΣΜΟΙ, 70.528 ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ. Οι
κτηνάνθρωποι συνεργάτες του Σιμόνα αθωώνονται – Οι πατριώτες συνεργάτες των
Συμμάχων καταδικάζονται σε θάνατο! – Ο αριθμός των φυλακισμένων αυξάνει –
λογοκρισία ένα χρόνο μετά την απελευθέρωση – Το κράτος κατευθύνει την
τρομοκρατία».
Οσοι συμμετείχαν στην ΕΑ ήταν στο έλεος των
τρομοκρατών. Οι εκπαιδευτικοί ο κύριος στόχος τους. Πολλοί ήταν εκείνοι που
είχαν πάρει μέρος στην Αντίσταση και μετά τη Βάρκιζα ένιωθαν τόση ανασφάλεια
στα πλαίσια της λευκής τρoμoκρατίας, που ασκούσαν το κρατικά και παρακρατικά
όργανα σε βάρος τους, ώστε γίνονταν «φυγόδικοι» και φυσικά δεν εμφανίστηκαν στα
σχολεία τους. Πολλοί αναγκάστηκαν να βγουν στο βουνό πάλι. Πολλοί από αυτούς
που επέστρεψαν στα σχολεία τους αλλά κατηγορούνταν ως αριστεροί και διώκονταν,
φυλακίζονταν, απολύονταν από την εκπαιδευτική υπηρεσία, εξορίζονταν με την
αξιοποίηση της υπάρχουσας νομοθεσίας (Ιδιώνυμο) ή την υιοθέτηση νέων μέτρων. Συνολικά
διώχτηκαν 17 καθηγητές πανεπιστημίου και 4.000 δάσκαλοι και καθηγητές. Φλεβάρη
Μάρτη 1945 τίθενται σε διαθεσιμότητα οι καθηγητές πανεπιστημίου Γεωραλάς,
Σβώλος, Αγγελόπουλος, Κόκκαλης, Παπαπέτρου, Κιτσίκης.
Το Μάρτη (21.3.1945) έχουμε τη Συντακτική πράξη 25 «Περί εκκαθαρίσεως των κρατικών οργανισμών εκ των
λαβόντων μέρος εις το στασιαστικόν κίνημα της 3ης Δεκεμβρίου 1944». Στις
τριμελείς επιτροπές συμμετέχουν ένας ανώτερος εκπαιδευτικός, ένας ανώτερος
δικαστικός και ένας ανώτερος στρατιωτικός. Διώχτηκα ακόμη και εκπαιδευτικοί από
την επαρχία που ήταν αδύνατο να ΄χουν συμμετάσχει στα Δεκεμβριανά.
Ακολουθεί τον Ιούνη (27.6.1945) του ίδιου χρόνου η
Συντακτική Πράξις 59 «Περί καθορισμού της οργανικής συνθέσεως των δημοσίων
ή δημοσίου χαρακτήρος υπηρεσιών...». «άρθρον 7…. Συνιστάται παρ’ εκάστω
Υπουργείω Υπηρεσιακόν Συμβούλιον... Επιτρέπεται όπως συνιστώνται πλείονα
του ενός Υπηρεσιακά Συμβούλια.». Τις επιτροπές εκκαθάρισης αποτελούσαν για τους
εκπαιδευτικούς της δημοτικής εκπαίδευσης: Ι. Σκουτερόπουλος, Δ. Σουχλέρης,
εκπαιδευτικοί σύμβουλοι, Π. Ζερβός (όχι ο ποιητής ) διευθυντής της Δημοτικής.
Για τους εκπαιδευτικούς της μέσης εκπαίδευσης: Χ. Γκιτάκος και Ν. Μιχαλόπουλος,
εκπαιδευτικοί σύμβουλοι, Ι. Αναστασόπουλος, διευθυντής υπουργείου Παιδείας[2].
Χαρακτηριστικό παράδειγμα των διώξεων είναι αυτό
του επιθεωρητή Λαμίας Τρ. Παπαθανασίου που με εγκύκλιό του καλεί 120 δασκάλους
της περιφέρειάς του (σχεδόν όλους) σε απολογία για τα δημοκρατικά τους
φρονήματα και τους αγώνες στους στο πλευρό του λαού.
Μάχη για την ανοικοδόμηση
Στην πρωτοπορία των εκπαιδευτικών είναι καθαρό ότι
η αντιλαϊκή, αντιοικονομική και ανίκανη να εξοπλίσει τη νέα γενιά παιδεία,
χρειάζεται ριζική μεταρρύθμιση. «μα για να διαποτιστεί η παιδεία μας με τα
ζωντανά, προοδευτικά λαϊκά ιδανικά, για να γίνει αληθινά λαοκρατική και να
εξυπηρετεί τα λαϊκά συμφέροντα του δουλευτή λαού, για να γίνει πλύτιος
συντελεστής στην υλική ευημερία και στην πνευματική ανύψωση της πατρίδας μας,
απαραίτητη προϋπόθεση είναι να πάρει ο ελληνικός λαός την εξουσία στα χέρια
του. Δεν υπάρχει υπερταξική αταξική παιδεία. Στα 120 χρόνια της ελεύθερης ζωής
μας η Παιδεία ήταν όργανο στα χέρια της άρχουσας τάξης, της πλουτοκρατικής
ολιγαρχίας. Γι’ αυτό έμεινε αντιλαϊκή και αντιοικονομική. Γι’ αυτό κάθε σοβαρή
προσπάθεια για τη μεταρρύθμισή της ματαιώθηκε ή γκρεμίστηκε. Μόνον η λαϊκή
δημοκρατία θα βαδίσει θαρραλέα αποφασιστικά στην πραγματοποίηση της ριζικής
εκπαιδευτικής αναγέννησης. Μα ως τότε δεν μπορούμε να μείνουμε με τα χέρια
σταυρωμένα». Κάμποσα μπορούν να γίνουν για να αντιμετωπιστεί η άθλια κατάσταση
στην Εκπαίδευση:
n Να παρθούν μέτρα για τη διατροφή και την υγεία της
νέας γενιάς
n Να εκδημοκρατισττεί το σχολείο και να γραφούν νέα
βιβλία που θα αντικαταστήσουν αυτά της 4ης Αυγούστου
n Να νομοθετηθεί επίσημη γλώσσα η δημοτική
n Να γκρεμιστούν οι οικονομικοί φραγμοί
n Να δημιουργηθούν μαθητικές βιβλιοθήκες
n Να ιδρυθούν κατώτερες και μέσες τεχνικές σχολές
στην αρχή στα μεγάλα αστικά κέντρα και ιδιαίτερα μέσα στα εργοστάσια
n Ν ενισχυθούν υλικά οι εκπαιδευτικοί
n Να πάψουν οι διωγμοί και να προστατευτεί η ζωή και
η ασφάλειά τους
n Να ακυρωθούν οι απολύσεις και οι μεταθέσεις που
έγιναν για πολιτικού λόγους
n Να διοριστούν όλοι οι αδιόριστοι
Πάνω από όλα όμως έπρεπε να οργανωθεί η μάχη κατά
του αναλφαβητισμού και της αγραμματοσύνης. Αυτό μαζί με τη σίτιση και προστασία
της υγείας των παιδιών ήταν τα προβλήματα που έχριζαν άμεσης αντιμετώπισης.
Χρήσιμες μας είναι και σήμερα ως εμπειρία και να κατανοήσουμε την αξία του
προβληματισμού αυτής της περιόδου οι προτάσεις της πρωτοπορίας των
εκπαιδευτικών για την αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού. Διατυπώνονται από τον
Κ.Ι. Δεσποτόπουλο, πανεπιστημιακό, σε άρθρο του στον «ΑΝΤΑΙΟ» στο τ. 5 29
Ιουλίου 1945:
Ανάγκη να ξαναλειτουργήσει ο Όμιλος
«Αυτή είναι η πραγματικότητα. Και μείς δεν μπορούμε
να μείνουμε συνένοχοι σε μια τέτοια κατάσταση. Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος ο
σημερινός θα πρέπει να διατηρήσει τον πρωτοποριακό του ρόλο του σωματίου κι
ακόμα να προσαρμοστεί στις σημερινές νέες συνθήκες. Θα πρέπει να αγωνιστεί,
ώστε η Παιδεία όπως και τα άλλα πνευματικά αγαθά να γίνουν χτήμα του Λαού. Θα
πρέπει να οργανώσει την Παιδεία έτσι, που να δώσει άξιους και ειδικευμένους
εργάτες για την υλική ανασυγκρότηση της χώρας, όπως και δημιουργικούς
συνεχιστές της πνευματικής κληρονομιάς.
Την ανάγκη να ξαναλειτουργήσει ο Όμιλος την
πιστοποίησε η πυκνή συγκέντρωση που γίνηκε στην αίθουσα των Εμποροϋπαλλήλων
στις 30 του Δεκέμβρη. Ελάχιστοι έλειπαν από τα παλιά μέλη. Μα προσήλθαν και
πολλοί νέοι. Η συγκίνηση ήταν ολοφάνερη στα πρόσωπα ολουνών και μάλιστα των
παλαιών. Η μικρή αίθουσα της οδού Λέκα και η φωτεινή μορφή του Γληνού τριγύριζε
στη σκέψη ολουνών μας.
Η υπόθεση του παιδιού και της μόρφωσής του είναι
αυτή η υπόθεση του Εθνους, είναι αυτή η ίδια η υπόθεση της διατήρησης και της
προκοπής της φυλής. Σ’ αυτή την υπόθεση καλεί όλους ο Εκπαιδευτικός Όμιλος, όλα
τα παλαιά του μέλη, τους Δασκάλους, τους Γονείς, τους Καθηγητές, τους
Διανοουμενους, τους καλλιτέχνες, τους Πολιτικούς, όλη την Κοινωνία»[3].
Την Κυριακή 30 Δεκέμβρη 1945 έγινε συνέλευση στην
αίθουσα Εμποροϋπαλλήλων με την παρουσία πολλών εκπαιδευτικών, διανοουμένων,
επιστημόνων. Ανάμεσά τους οι Κ. Γαβριηλίδης του ΑΚΕ, Μιχ. (Κόκος;) του ΑΡΚ, Π.
Κόκκαλης, Ν. Κιτσίκης. Κ. Βάρναλης,
Ρόζα Ιμβριώτη κ.ά.
Στη συγκένρωση μίλησαν οι Χαρ. Θεοδωρίδης,
καθηγητής πανεπιστημίου, Θ. Σταύρου, γυμνασιάρχης και Μ. Αυγέρης,
λογοτέχνης, που αναφέρθηκαν στην ιστορία του Εκπαιδευτικού Ομίλου και στην
πολύτιμη συμβουλή του Δ. Γληνού στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, ανέπτυξαν τα
εκπαιδευτικά προβλήματα της εποχής και επισήμαναν ότι η νέα προσπάθεια που
αναλαμβάνει ο Όμιλος είναι οργανικό κομμάτι της προοδευτικής κίνησης της χώρας.
Συγκροτήθηκε προσωρινή Διοικητική Επιτροπή που την
αποτελούσαν οι: Ν. Βέης, Χρ. Θεοδωρίδης,
καθηγητές πανεπιστημίου, Ρόζα Ιμβριώτη
και Κ. Σωτηρίου, παιδαγωγοί, Θ.
Σταύρου , γυμνασιάρχης, Αγγ. Σικελιανός, ποιητής, Στ. Σωμερίτης,
δικηγόρος, Γ. Δούμας, καθηγητής, Ελένη
Ιατροπούλου, καθηγήτρια, Κ. Κιτρινιάρης, καθηγητής Μιχ. Οικονόμου καθηγητής
και Δ. Πανδής, καθηγητής, Στρ. Παπαδάκης και Κ. Παπανικολάου,
δάσκαλοι. Ολοι οι παριστάμενοι υπέγραψαν το ιδρυτικό το Ομίλου. Η προσωρινή
Επιτροπή «σύμφωνα με την εντολή που πήρε από τη συνέλευση, θα υποβάλει τις
τροποποιήσεις του παλιού καταστατικού προς συζήτηση όπως και τις προγραμματικές
δηλώσεις του Εκπαιδευτικού Ομίλου». Στις 10 Γενάρη η προσωρινή Επιτροπή
συγκροτήθηκε σε Σώμα με πρόεδρο του Ομίλου τον καθηγητή Χρ. Θεοδωρίδη,
αντιπρόεδρο, μάλλον τον Κ. Σωτηρίου και γενικό γραμματέα τον Μ. Οικονόμου.
«Υστερα από δεκάχρονη αναγκαστική αφάνεια, ο Εκπαιδευτικός Όμιλος
άρχισε τη δράση του με νέα ορμή, προσαρμοσμένος στις σημερινές πνευματικές και
εκπαιδευτικές ανάγκες του λαού μας. Με το νέο του καταστατικό αποβλέπει να
απλωθεί σ' όλη την Ελλάδα με την ίδρυση τμημάτων, πού θ’ αποτελέσουν πλούσια
πνευματικά κέντρα στις επαρχίες μας πού ζητούν φως και δείχνουν τόση δίψα για
μόρφωση. Με τις νέες προγραμματικές του αρχές αντικρίζει με φωτεινότητα την
Παιδεία και το κοινωνικό της έργο».
Αντικείμενό του και αυτή την περίοδο είναι η
Παιδεία και φυσικά η γλώσσα.
Τα σημαντικότερα σημεία των βασικών αρχών του
είναι:
1)
Η Παιδεία
πρέπει να γίνει πραγματικό χτήμα όλου του λαού. Ολος ο λαός Έχει δικαίωμα να
χαίρεται τα πνευματικά αγαθά.
2)
Η Παιδεία
δεν πρέπει να είναι μονόπλευρη. Πρέπει να καλλιεργεί και τον πνευματικό και τον
τεχνικό και το βιομηχανικό και το γεωργικό πολιτισμό.
3)
Η Παιδεία
πρέπει να αξιοποιεί κάθε χρήσιμο στοιχείο παρμένο από την Ιστορική μας παράδοση
ως τους πρόσφατους αγώνες του λαού μας, επίσης κάθε ζωντανό στοιχείο του
σύγχρονου πολιτισμού μας, όπως και κάθε αφομοιώσιμο στοιχείο από τον πολιτισμό
των άλλων λαών.
4)
Οργανο
γλωσσικό σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής και σε όλες τις βαθμίδες της Παιδείας,
πρέπει να είναι ή δημοτική.
5)
Η Παιδεία
πρέπει να θεμελιώσει το έργο της στη σωματική υγεία των παιδιών του λαού.
6)
Βασική αρχή
και κύριο περιεχόμενο της Παιδείας πρέπει να είναι ή επιστημονικά οργανωμένη
δημιουργική εργασία.
7)
Η
δημιουργία ελεύθερης σχολικής ζωής και η αυτοδιοίκηση, θα τονώσουν το πνεύμα
για την ομαδική δράση, την ευθύνη και την κοινωνική αλληλεγγύη.
8)
Η Παιδεία θα εμπνέει
την αγάπη προς την ελληνική πατρίδα, όπως και το σεβασμό προς τους άλλους
λαούς.
9)
Για να πετύχουν όλα
αυτά, χρειάζεται δάσκαλος άρτια μορφωμένος και ελεύθερος από κάθε οικονομικό,
πνευματικό και ηθικό καταναγκασμό.
Ο Μεσεμβρινός[4] περιορίζει
το ενδιαφέρον του ομίλου μόνο στη γλώσσα: «Τα μέλη του παλιά και νέα
αντικρίζουν με μεγάλη σοβαρότητα το γλωσσικό, κι ύστερα από γόνιμες συζητήσεις
καταλήγουν σε συμπεράσματα, που έφερναν τη λύση του πιο κοντά. Και πρώτ’ απ’
όλα συμφωνήθηκε ότι η γλώσσα της Παιδείας από το δημοτικό σχολείο ως το
πανεπιστήμιο πρέπει να είναι η Δημοτική, που αυτόματα θα παραμερίσει την
καθαρεύουσα από κάθε εκδήλωση της ζωής. Κοινή ήταν η διαπίστωση, ότι η λύση του
γλωσσικού είχε πια ωριμάσει και ότι δεν απόμεινε, παρά να διατυπωθεί
νομοτεχνικά το αντικειμενικά λυμένο πρόβλημα της λαϊκής γλώσσας, να καθιερωθούν
οι βασικές αρχές της καθιέρωσής της, καθώς και οι αρμοδιότητες των πνευματικών
ιδρυμάτων για τη λύση των επιμέρους προβλημάτων»[5].
Φαίνεται ότι μέχρι τα τέλη του 1947 είχε συνεχή
δράση με οργάνωση συζητήσεων (κάθε Δευτέρα στις 6μ.μ. συνήθως) στην αίθουσα
εμποροϋπαλλήλων (πλατεία Μητροπόλεως). «Στις συγκεντρώσεις αυτές προεδρεύει και
διευθύνει τις συζητήσεις ο παιδαγωγός Κ. Σωτηρίου»[6].
[1] Από
ανταπόκριση που δημοσιεύτηκε στους «Τάιμς» του Λονδίνου
[2] Ελλη Αλεξίου «Βασιλική Δρυς – το
χρονικό της εκπαίδευσης», εκδόσεις «Καστανιώτη», 1980
[3] «Ο
εκπαιδευτικός Όμιλος» της Ρόζας Ιμβριώτη, «ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ», αρ. 35, 25
Ιανουαρίου 1946
[4]
[Μυστακίδης Αντωνης (;)] «Η προδομένη γλώσσα», Λευκωσία 1973
[5]
Μεσεβρινός «η προδομένη γλώσσα» σελ. 209
[6] «Νέα
Γενιά», αρ. φ. 69 1-15 Απρίλη 1946, περιοδικό της ΕΠΟΝ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου