Παρασκευή 13 Δεκεμβρίου 2013

Η ιστορία του Εκπαιδευτικού Ομίλου (1ο)



Θα ξεκινήσουμε από σήμερα μια σειρά δημοσιεύσεις για την Ιστορία του Εκπαιδευτικού Ομίλου, ένα εκπαιδευτικό σωματείο που ιδρύθηκε στα 1910, από προοδευμένους αστούς του καιρού εκείνου, πολιτικούς, γραφιάδες, παιδαγωγούς καθώς και τους λεγόμενους «κοινωνιολόγους». Με κάποια διαλείμματα λειτου΄ργησε μέχρι και το 1948 οπότε και έκλεισε οριστικά. Τη δράση του σφράγισαν το έργο των Δημήτρη Γληνού, Αλέξανδρου Δελμούζου και Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Στον ΕΟ συμμετείχε και ο Βάρναλης, νέος δάσκαλος τότε, ο οποίος αργότερα εκανε και κάποιες διαλέξεις.
Τα κείμενα είναι του Ηρακλή Κακαβάνη και δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ» τεύχ. 35-36 και 37-38 το 2009.
   

Η ιστορία του Εκπαιδευτικού Ομίλου


Με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους μετά την Επανάσταση του ’21 η ανάπτυξη της αστικής ζωής επέβαλε την ανάπτυξη της πρώτης λαϊκής Παιδείας. Η διάδοση της γραφής και ανάγνωσης, η πρακτική αριθμητική, η ανάπτυξη κάποιων επαγγελμάτων, η αφομοίωση κάποιων τεχνικών στην παραγωγική διαδικασία και η παραγωγή κάποιων παραγωγικών δραστηριοτήτων ήταν τα βασικά στοιχεία της πολιτικής σκέψης του Καποδίστρια για την εκπαίδευση. Η δολοφονία του όμως αφήνει αδιαμόρφωτη και ανολοκλήρωτη αυτή την πολιτική.
Οι βαυαροί που ακολουθούν αντί της λαϊκής Παιδείας δίνουν προτεραιότητα στην επιβίωση της δυναστείας με τη δημιουργία μιας κοινωνικής τάξης αφοσιωμένης σε αυτή. Δημιούργησε μια ελίτ, γαλουχημένη με τα ιδανικά του αυταρχισμού, για να στελεχώσει τον κρατικό μηχανισμό.
Τα τελευταία σαράντα χρόνια του 19ου αιώνα συνδέονται με το κίνημα του δημοτικισμού. Ορθώνεται απέναντι στη στείρα αρχαιοπληξία που χαρακτηρίζει την Παιδεία, συνολικά την πνευματική δραστηριότητα του τόπου. Οι ρίζες του βρίσκονται στη Βυζαντινή εποχή και στην ιστορική του πορεία παίρνει κάθε φορά το χρώμα του ανάλογα με την κοινωνική και πνευματική κατάσταση που υπάρχει. Αρχίζει σαν κίνημα γλωσσικό και λογοτεχνικό, προχωρεί όπως είναι φυσικό, σαν αίτημα εκπολιτιστικό και εκπαιδευτικό. Επιδρά σε ολόκληρη την πνευματική ζωή. Μα με τον καιρό ο δημοτικισμός μεταβάλλεται σε ένα προοδευτικό κίνημα με γενικότερη πολιτική και κοινωνική σημασία. Μέσα στους κύκλους των δημοτικιστών αρχίζουν και συζητούνται θέματα κοινωνικά και πολιτικά, που δεν αποβλέπουν πια μόνο στην ανανέωση της πνευματικής ζωής και της Παιδείας παρά στην ανασυγκρότηση όλης της κοινωνίας.
Το «Ταξίδι» του Ψυχάρη είναι το σάλπισμα που ξεσηκώνει προετοιμασμένα πνεύματα. Από την εμφάνιση του Ψυχάρη το κίνημα του δημοτικισμού συνεχώς δυναμώνει και μέσα στην πρώτη δεκαετία του αιώνα το γλωσσικό πρόβλημα περνάει σε νέα φάση, ενώθηκε με το μορφωτικό και ο εκπαιδευτικός δημοτικισμός ζητά να γίνει η λαϊκή γλώσσα όργανο του σχολείου και όλης της πνευματικής ζωής.
Το κίνημα του δημοτικισμού πήρε διαστάσεις και οδήγησε σε συγκρούσεις μετά το 1880 και την εμφάνιση του Ψυχάρη. Τότε η αστική τάξη άρχισε να μεγαλώνει αριθμητικά και οικονομικά και να κάνει πιο αποφασιστικές προσπάθειες για την κατάκτηση της εξουσίας και την απαλλαγή από το φεουδαρχισμό. «Η αγανάκτησή της για τη φαυλοκρατία αναταράζει και την πνευματική σφαίρα. Ο δημοτικισμός ορθώνεται εναντίο στη φεουδαρχική νοοτροπία. Όπως όλες οι άλλες αστικές κοινωνίες ύψωσαν σε εθνικές τις λαϊκές τους γλώσσες, έτσι και στην Ελλάδα η αστική τάξη - μα εδώ πολύ αργοπορημένα – καταπιάνεται στα σοβαρά με το εθνολαϊκό αυτό ζήτημα»[1].

Η ίδρυση του Εκπαιδευτικού Ομίλου

Η πρωτοπορία της αστικής τάξης ιδρύει το 1910 τον ΕΟ. Τι είναι ο Εκπαιδευτικός Όμιλος; «Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος είναι ένα εκπαιδευτικό σωματείο που ιδρύθηκε στα 1910, από προοδευμένους αστούς του καιρού εκείνου, πολιτικούς, γραφιάδες, παιδαγωγούς καθώς και τους λεγόμενους "κοινωνιολόγους" όπως ονομάστηκαν τότες μερικοί άνθρωποι που κατέβηκαν απ' τη Γερμανία, φωτισμένοι κιόλας με τις "κοινωνιστικές" (σοσιαλιστικές) ιδέες.
Πολλοί απ' αυτούς αργότερα γίνηκαν και υπουργοί και πρωθυπουργοί του τόπου. Όπως λ.χ. ο περίφημος Παπαναστάσης. Σκοπός τους ήταν να αναμορφωθεί η παιδεία, το ελληνικό δημ. σχολείο, που βρισκόταν τότες, μα και τώρα δεν πάει καλύτερα, σε μια πισοδρόμηση φριχτή»[2].
Το Μάρτη του 1910 έκαναν γνωστήν την πρόθεσή τους με μια επιστολή όπου ασκούν κριτική στο ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα και εκθέτουν τις απόψεις τους για τη δημοτική παιδεία:
«Η δημοτική παιδεία έχει, σκοπό να ετοιμάσει τον άνθρωπο ώστε να μπορεί να ζήσει τη σημερινή ζωή. Και το κατορθώνει παρέχοντας στο παιδί χρήσιμες για τη ζωή γνώσεις, γυμνάζοντας το σώμα του, μορφώνοντας το χαρακτήρα του και
καθιστώντας το μυαλό του ικανό να σκέπτεται».
Αναγγέλλουν τη δημιουργία πρώτυπου σχολείου που θα «θα δώσει στον τόπο μας, μαζί με την καταλληλότερη για τα Ελληνόπουλα παιδαγωγική μέθοδο, το πρότυπο αλφαβητάριο, τα πρότυπα διδακτικά βιβλία και τα μορφωτικά και βοηθητικά του δασκάλου βιβλία, και στο τέλος το αποτέλεσμα, δηλαδή, τούς αποφοίτους, παιδιά μ’ ανεπτυγμένο χαρακτρα και νόηση, με την όρεξη και τη δύναμη να μάθουν, γιατί θα κατέχουν και το όργανο κάθε προόδου, τη μητρική τους γλώσσα» και καλούν όσους συμμερίζονται τις αγωνίες, τους προβληματισμούς αυτούς και πιστεύουν στην ωφέλεια «που θα προκύψει από μια τέτοια πειραματική και ζωντανή λύση του προβλήματος της δημοτικής μας παιδείας (…) να συντρέξουν με κάθε υλική και ηθική βοήθεια το εθνικό, ας το ονομάσουμε, πείραμα». Με την ίδια επιστολή ανακοινώνεται επίσης η πρόθεση ίδρυσης του ΕΟ.
Οι υπογράφοντες αυτή την επιστολή ήταν οι: Α.  Δελμούζος,  Κ.  Δεμερτξής,  Α.   Διομήδης, Ι.   Δραγούμης, Κ.  Μελάς, Ν. Πάππος, Δ. Π. Πετροκόκκινος, Γ. Σωτηριάδης, Κ. Δ. Τοπάλης, Μ. Τσιριμώκος,  Φ.  Φωτιάδης που αποτελούσαν την Εφορία του Πρότυπου δημοτικού Σχολείου. Βέβαια η πρόθεσή τους για τη δημιουργία του Πρότυπου δημοτικού Σχολείου δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.
Σε απάντηση της επιστολής έλαβαν πολλά ενθαρρυντικά γράμματα και  αποφάσισαν να προχωρήσουν στην ίδρυση του Ομίλου. Ετσι έστειλαν νέα επιστολή σε διάφορους που τους καλούσαν να γίνουν μέλη του ΕΟ
Αξιότιμε Κύριε,
Με την εγκύκλιο που σας στείλαμε, σας γνωστοποιήσαμε τον εκπαιδευτικό μας σκοπό. Με τούτο το γράμμα μας σας παρακαλούμε να μας απαντήσετε αν επιθυμείτε να γίνετε μέλος του «Εκπαιδευτικού Ομίλου».
Ο σκοπός του Ομίλου αυτού θα είναι, καθώς φαίνεται και από την εγκύκλιο, να ιδρύσει ένα Πρότυπο Δημοτικό σχολείο στην Αθήνα και να βοηθήσει να αναμορφωθεί με τον καιρό, η Ελληνική Εκπαίδευση. Για την επιτυχία του σκοπού του, ως μέσα θα μεταχειρίζεται ο Ομιλος διαλέξεις και έκδοση βιβλίων, εφημερίδας και περιοδικού. Η συνδρομή κάθε μέλους είναι πέντε (5) δραχμές το χρόνο.
Αν θα γίνετε μέλος, σας παρακαλούμε να υπογράψετε την εσώκλειστη σχετική απάντηση και να τη στείλετε στον Κο Ιω. Δραγούμη 26 Λεωφόρος Αμαλίας Αθήνας, που ανέλαβε τα χρέη ταμία, κατά την απουσία, στο εξωτερικό, για μερικούς μήνες του Κου Δ.Π. Πετροκόκκινου.   
Επίσης παρακαλούμε κάθε συνδρομή, ανακοίνωση ή γράμμα να στέλνεται στην ίδια διεύθυνση.
Αθήνα, 30 Απρίλη 1910
                                      Με υπόληψη
                   Για την Εφορία του Πρότυπου Δημοτικού Σχολείου
Δ.Π. Πετροκόκκινος.   

Έτσι στις 27 Απρίλη του 1910 ιδρύεται ο ΕΟ. Το καταστατικό του υπογράφουν οι[3]:
Α. Αλεξανδρής, εν ενεργεία υπουργός Παιδείας της Κυβέρνησης Βενιζέλου
Πέτρος Αποστολίδης (Παύλος Νιρβάνας) γιατρός του Βασιλικού Ναυτικού
Περικλής Αργυρόπουλος
Βλ. Γαβριηλίδης, δημοσιογράφος «Ακρόπολις»
Χρ. Γκόφας
Αλεκ. Δελμούζος
Λουκάς Δελμούζος, καθηγητής πανεπιστημίου
Κων. Δεμερτζής, τότε βουλευτής μετέπετα πρωθυπουργός
Αλ. Διομήδης, μετέπετα πρωθυπουργός
Ιω. Δραγούμης, διπλωμάτης
Ιω. Θεοδωρίδης, πολιτευτής
Ν. Καζαντζάκης, λογοτέχνης
Π. Καραπάνος εν ενεργεία βουλευτής (;)
Ανδρέας Καρκαβίτσας, λογοτέχνης
Κωνστ. Κατσίμπαλης
Α.Ν. Κεφαλληνός
Αρ. Κουρτίδης
Γ. Καφαντάρης, μετέπειτα πρωθυπουργός
Κλέανδρος Β. Λάκων
Λ. Μαβίλης, λογοτέχνης, βουλευτής
Ν. Μουρουδής
Κωνστ. Μελάς
Αλ. Μυλωνάς, νομικός, από τα ιδρυτικά μέλη των Κοινωνιολόγων, αργότερα υπουργός
Αλ. Πανταζής
Αλ. Παπαναστασίου, βουλευτής, μετέπειτα πρωθυπουργός
Ν. Πάππος
Κ. Πασαγιάννης
Δ.Π. Πετροκόκκινος, εκατομμυριούχος. Ταμίας του Ομίλου και διαχειριστής του Δελτίου μέχρι το 1920 που αποχώρησε για «να δώσει τη θέση του στους νέους»όπως έγραψε το Δελτίο.
Θρ. Γ. Πετμεζάς εν ενεργεία βουλευτής (;)
Χρηστ. Ράγκος
Δ.Ι. Σαράτσης
Μιχαήλ Στελλάκης
Γεώργ. Σωτηριάδης, καθηγητής πανεπιστημίου αργότερα ακαδημαϊκός. Είναι αυτός που μετέφρασε το 1903 στη δημοτική την «Ορέστεια»
Κωνστ. Δ. Τοπάλης
Κ.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, καθηγητής νομικής από τα ιδρυτικά μέλη των Κοινωνιολόγων
Μ. Τσιριμώκος, αξιωματικός του Ναυτικού, αδελφός του βουλευτή και υπουργού Ι. Τσιριμώκου
Δ. Φωκάς
Φώτης Φωτιάδης
Το Γενάρη του 1911 βγαίνει και το πρώτο τεύχος του «Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου»
Στη συνέχεια στείλανε το Καταστατικό προς τα μέλη με το ακόλουθο γράμμα:
Αξιότιμε Κύριε,
Λαβαίνετε τυπωμένο το Καταστατικο του Εκπαιδευτικού Ομίλου υπογραμμένο από τα μέλη που το ψήφισαν τον περασμένο Μάη και θεωρούνται ιδρυταί.
Στον Εκπαιδευτικό Ομιλο γράφηκαν ως τώρα πολλά μέλη και τούτο μας εγκαρδιώνει στο έργο μας.
Στέλνοντώς σας σήμερα το Καταστατικό, προσμένομε από σας, αξιότιμε κύριε, και να παρακαλέσετε τους γνωρίμους σας να γίνουν μέλη του Ομίλου και να προετοιμάσετε και άλλους να νιώσουν τη σημασία του έργου μας και να το βοηθήσουν, όπως μπορεί ο καθένας.
Τέλος σας παρακαλούμε να μας σημειώσετε τα ονόματα όλων αυτών και τον τόπο που μένουν, για να γνωρίσομε κ' εμείς τους συνεργάτες μας, εκείνους που με κατάλληλη ενέργεια μπορούν αργότερα να γίνουν.
Αν γι' αυτή σας την ενέργεια σας χρειάζονται βιβλία σχετικά, μπορείτε ν' αποταθείτε ελεύθερα στον Ομιλο.
Τα γραφεία. του Εκπαιδευτικού Ομίλου βρίσκονται «Οδός Οφθαλμιατρείου 12» και σας παρακαλούμε για κάθε πληροφορία να περνάτε από κει και σ’ αυτή τη διεύθυνση να στέλνετε τα γράμματά σας, τις συνδρομές κλπ.
Αθήνα, Αύγουστος 1910.
Με τιμή
Η    ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Πέτρος Αποστολίδης, Βλ. Γαβριηλίδης, Νικ. Καζαντζάκης, Δ.Π. Πετροκόκκινος,
Γ. Σωτηριάδης, Κων.Τοπάλης, Μάρκος Τσιριμώκος.
Αποτέλεσμα αυτή της προεργασίας ήταν «ότι σήμερα μέλη του Ομίλου, κύριοι και κυρίες,  γράφτηκαν καμιά τετρακοσαριά (Αθήνα, Επαρχίες, Ανατολή, εξωτερικό)».



[1] «Η κοινωνική σημασία της ιδεολογίας του δημοτικισμού», Γιάννης Ιμβριώτης, «Σύγχρονη Εποχή» 1976
[2] Σειρά άρθρων στο «Ριζοσπάστης» με τίτλο «Απ’ αφορμή μιας διακήρυξης του Εκπαιδευτικού Ομίλου», από τις 24/8/1927 – 31/8/1927
[3] Τελειώνοντας την ανάγνωση των ονομάτων των ιδρυτών του Ομίλου στη συνεδρίαση της 25/2/1911, ο Ιω. Πατσουράκος είπε: «Ιδού ενώπιον υμών, Κύριοι, οι αληθείς εχθροί του Γένους».

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου