Η ομιλία του Διονύση Τσακνή στην παρουσίαση του βιβλίου

Η ομιλία του Διονύση Τσακνή ήταν ιδιαίτερα επίκαιρη και σύγχρονη. Κέρδισε το ακροατήριο και πυροδότησε συζητήσεις γόνιμες τη βραδιά της εκδήλωσης στις παρέες που διαμορφώθηκαν στα τραπέζια. Αυτή η εντύπωση μεταφέρθηκε και στα γραπτά των καλεσμένων τις επόμενες μέρες. Θέμα της η υπεροχή του πολιτισμού της Αριστεράς. 

Ο τίτλος που συνοδεύει το κείμενο είναι δική μου  επιλογή. Νομίζω ότι αποδίδει το πνεύμα της ομιλίας:  

Είμαστε εδώ, με τα όπλα μας και τα όπλα που εμείς θα δημιουργήσουμε για το μέλλον

Να πιάσω το νήμα από εκεί που τελείωσε ο Νίκος και να πω ότι σε αυτή τη συνέντευξη αφού ολοκλήρωσε ο Βάρναλης τις απαντήσεις για το ποια είναι τα καλύτερα πράγματα στη ζωή και πρόταξε φυσικά τη γυναίκα, ο δημοσιογράφος δεν απέφυγε τον πειρασμό (απόφυγε με τη σημερινή γραμματική; Γιατί θα μιλήσω και για το γλωσσικό ζήτημα) όταν τον ρώτησε λοιπόν, δηλαδή ποια γυναίκα είναι η πιο ωραία, ο Βάρναλης είπε του αλλουνού. Να το σπάσουμε λίγο το κλίμα.

Ακούστηκαν πολύ όμορφα πράγματα, μοιάζουν περιττά αυτά που θα πω. Τέσσερα πέντε σημεία θα πιάσω. Ναι σημεία είναι, όπως πηγαίναμε στις κομματικές συνεδριάσεις παλιά, φανταστείτε κάθε σημείο 30 λεπτά…

Αν και με παρακάλεσε ο Ηρακλής να μιλήσω για τον Βάρναλη και όχι για το βιβλίο δε θα αποφύγω να μιλήσω πρώτα για το βιβλίο. Συμφωνώ απόλυτα με την κυρία Λαδογιάννη, την καθηγήτρια, που με τόσο  πάθος μίλησε και θα ‘θελα να την ακούσω να μιλάει ώρες. Το βιβλίο αυτό είναι πάρα πολύ χρήσιμο γιατί η έννοια της χρησιμότητας στις μέρες που ζούμε είναι μια έννοια που πρέπει να θέτουμε ως προϋπόθεση. Είναι χρήσιμο για δύο λόγους: Γιατί δικαιώνει τον τίτλο του αρχικά, και τον δικαιώνει διότι εμάς τους μη μελετητές αλλά τους απλούς εραστές της ποίησής του και της στάσης ζωής του μας φέρνει σε επαφή με άγνωστες ή λιγότερο γνωστές πλευρές του ποιητή και του έργου του. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Μιλάει το βιβλίο για γεγονότα και περιστατικά που είναι χαρακτηριστικά της ζωής τα οποία είναι γνωστά μόνο σε μελετητές. Και μάλιστα, επειδή τυχαίνει να αγαπάω αυτούς τους καταραμένους, όπως αγαπάω τον Σκαρίμπα πάρα πολύ, έτσι και τον Βάρναλη, ελάχιστοι είναι οι λόγιοι της εποχής μας, καθηγητές, όπως η κυρία Λαδογιάννη, η κυρία Κατερίνα Κωστίου στο πανεπιστήμιο της Πάτρας, που ασχολούνται με αυτές τις περιπτώσεις της ελληνικής σκέψης. Αλλά για εμάς, του απλούς εραστές, επαναλαμβάνω, του έργου, είναι πάρα πολύ χρήσιμο. Επίσης, η ημερολογιακή παράθεση που υπάρχει στο βιβλίο το καθιστά το βιβλίο αυτό και ιδιαίτερα χρηστικό, υπάρχει μια λεπτή διαφορά ανάμεσα σε αυτά τα δύο πράγματα, το ένα δεν απορρίπτει το άλλο, αλλά είναι και χρηστικό, δηλαδή θες να ανατρέξεις κάπου και το βρίσκεις αμέσως. Ο δεύτερος λόγος που το βιβλίο αυτό είναι χρήσιμο είναι διότι συμβάλλει στην προβολή του πολιτισμού της Αριστεράς. Έχουμε απεμπολήσει, έχουμε ξεχάσει ή ενοχικά σκεπτόμενοι δεν προβάλλουμε το οπλοστάσιο μας το οποίο είναι τεράστιο και ο Βάρναλης είναι το βαρύ πυροβολικό του οπλοστασίου της Αριστεράς, υπό αυτή την έννοια και στις εποχές που ζούμε, όταν από τις προηγούμενες δεκαετίες δεχτήκαμε μία επίθεση με ατομικές βόμβες λάιφ-στάιλ, το να βγάζουμε το βαρύ μας πυροβολικό και τις ατομικές βόμβες τις δικές μας, όπως είναι όλοι αυτοί οι άνθρωποι, ακούστηκαν τα ονόματά τους και έχουμε να πούμε και άλλα εκατοντάδες, είναι πάρα πολύ σημαντικό. Σήμερα έχουμε υποχρέωση να πούμε είμαστε εδώ, με τα όπλα μας και τα όπλα που εμείς θα δημιουργήσουμε για το μέλλον. Στο βιβλίο αυτό φαίνεται η ταύτιση λόγων και έργων καταρχήν και η στάση ζωής της μαχόμενης ελληνικής διανόησης, που δεν είναι μια διανόηση για τη διανόηση, αναλύθηκε πριν και πολύ σωστά και από τον Γιώργο και από την κυρία Λαδογιάννη, αλλά είναι μια σπίθα μιας ελληνικής διανόησης στο πλάι του ταξικού κινήματος της εποχής.

Όλα τα ερωτήματα που καλείται να απαντήσει ο διανοητής Βάρναλης είναι ζητήματα που θέτει το ίδιο το ταξικό κίνημα. Υπό αυτή και μόνο την έννοια βλέπουμε πόσο σημαντική είναι η στάση της μαχόμενης ελληνικής διανόησης. Αλλά ήταν τόσο ισχυρή τότε η αριστερή διανόηση που - επιτρέψτε μου να καταφύγω σε έναν αγαπημένο μου διανοητή τον Γκράμσι - καταφέρνει η αριστερή διανόηση να κερδίσει τον πόλεμο θέσεων. Ο Γκράμσι έλεγε ότι για να μπορεί να υπάρξει μια πλειοψηφία να αποδεχτεί ο κόσμος την ιδεολογία της Αριστεράς, πρέπει η ιδεολογία της να περάσει σε όσο το δυνατόν περισσότερο κόσμο. Στη μάχη αυτή η αριστερή διανόηση είναι νικήτρια την περίοδο εκείνη, έχει κερδίσει τον πόλεμο θέσεων. Όταν παρελαύνουν οι Έλληνες ποιητές και διανοούμενοι, όπως πολύ σωστά γράφει το βιβλίο και πολύ μου άρεσε εκείνο το σημείο, στις παρελάσεις ο κόσμος τους ζητωκραυγάζει και λέει είστε η φωνή μας, πράγμα που σήμερα, αυτό δε συμβαίνει. Κρύβεται η διανόηση ή δεν υπάρχει. Και για να τονίσω ότι αυτή κερδίζει στον πόλεμο, στον πόλεμο θέσεων αναφέρω κάποιες προσωπικότητες που κυριαρχούν ακόμα και σε ορισμένα λεγόμενα αστικά προπύργια. Δηλαδή, πέρα από το γεγονός ότι ο Δελμούζος αργότερα φεύγει, ο ίδιος ο Βάρναλης τον εκτιμά βαθύτατα πέρα από τις κάποιες διαφορές που προέκυψαν πολύ αργότερα, γιατί στο Αθεϊκό ήταν μαζί, πλάι πλάι. Φανταστείτε ότι ένας Δελμούζος είναι διευθυντής του Μαρασλείου, ένας Γληνός είναι διευθυντής της Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Είναι σημαντικά πράγματα και δεν τα κατέκτησαν επειδή κάποιος τους τα χάρισε. Τα κατέκτησαν διότι είχαν εκείνοι τη δύναμη και της αλήθειας αλλά και την πνευματικότητα να τα επιβάλουν. Αυτός ήταν ο Βάρναλης. Αυτή ήταν η  Ρόζα Ιμβριώτη που ήταν μέσα στο Μαράσλειο καθηγήτρια, σπάνιο και αδιανόητο για μια εποχή διώξεων, μια εποχή μεταπαγκαλική, μια εποχή λίγο πριν ενδεχομένως, διορθώστε με αν κάνω λάθος, από τη δικτατορία του Μεταξά. Άνθρωποι σαν αυτούς να βρίσκονται σε θέσεις καίριες, σε θέσεις κλειδιά. Να λοιπόν η νίκη της αριστερής διανόησης την εποχή εκείνη. Και πού φαίνεται αυτή η νίκη; Φαίνεται ακόμα ακόμα όταν ο Βάρναλης παύεται με εξάμηνη αργία για το «Φως που καίει», από το Μαράσλειο, βγαίνει σύσσωμη η διανόηση της Ελλάδας, ακόμα και μη αριστεροί άνθρωποι - να λοιπόν η δύναμη που μπορεί να έχει η αριστερή διανόηση όταν είναι συμπαγής - βγαίνει και τον  υποστηρίζει. Δηλαδή, συμμαχίες στην Τέχνη και στη διανόηση θα μπορούμε να κάνουμε εμείς οι καλλιτέχνες και οι πνευματικοί άνθρωποι μόνο όταν είμαστε πολύ ισχυροί. Θυμίζω ότι ανάμεσα στις υπογραφές ήταν οι υπογραφές του Παλαμά και του Καβάφη. Φανταστείτε σήμερα να μου κάναν μία δίωξη, δε θα υπήρχαν παραπάνω από δώδεκα υπογραφές.

Βέβαια, αυτό το βιβλίο πιάνει και ορισμένα ζητήματα επιστημονικά, ξεφεύγουν των δυνατοτήτων μου πέρα από τα γενικά διαβάσματα, λέγοντας πέντε πράγματα ίσως πρέπει να σταθώ γιατί είναι πάρα πολύ μεγάλο ζήτημα του δημοτικισμού και της πάλης που γίνεται ανάμεσα στους καθαρευουσιάνους και στους λεγόμενους μαλλιαρούς και τον Ψυχάρη επικεφαλής. Πιστεύω ότι ο Βάρναλης και η συντροφιά του η αρχική συντάσσονται με τους δημοτικιστές και καλά κάνουν, πάλι βλέποντας το ζήτημα μέσα από ένα ταξικό πρίσμα και ότι η γλώσσα της καθαρεύουσας είναι η γλώσσα του κράτους, το οποίο κράτος θέλει να την κρατήσει για να κρατήσει το λαό μακριά από τη γνώση. Το ζήτημα δηλαδή που αναγκάζει το Βάρναλη, πιστεύω και τους αριστερούς διανοητές της εποχής να πάρουν σαφή θέση υπέρ του δημοτικισμού, δεν μπορεί να ήταν άλλη παρά αυτή, η ταξική υφή του γλωσσικού ζητήματος είναι που τους απασχολεί. Διότι δεν μπορούμε να αποσιωπήσουμε και κάποια γεγονότα. Η προσπάθεια να υιοθετηθεί η γραφή η φωνητική σήμερα μοιάζει να είναι μάλλον αντιδραστική. Συγχωρήστε μου την ακρότητα αυτή αλλά νομίζω ναι. Διότι το ζήτημα αυτό το θέτουν οι λεγόμενοι ευρωπαϊστές. Να λοιπόν πώς ένα πράγμα, ένα ερώτημα περνώντας οι καιροί μπορεί να τεθεί με διαφορετικό τρόπο και να προκαλέσει διαφορετικές συζητήσεις. Θυμάται ο Θανάσης ο Σκαμνάκης που είναι εδώ πέρα, τα πρώτα διαβάσματα που κάναμε στο κεφάλαιο σε μια άθλια μετάφραση που έλεγε την εμπορευματική κυκλοφορία γυροβολιά του προϊόντου. Αυτό δεν είναι δημοτικισμός είναι μαλλιαρισμός. Τέτοιες ακρότητες δεν αποφεύχθησαν και δυστυχώς ο Βάρναλης έπεσε θύμα τέτοιων ακροτήτων.

Θέλω να τελειώσω για έναν ποιητή που λατρεύω διαβάζοντάς σας, 10 σειρές είναι, κάτι από ένα περιστατικό που δεν το γνώριζα και σε ευχαριστώ πάρα πολύ Ηρακλή που μου έδωσες τη δυνατότητα να το μάθω. Ότι ο Βάρναλης είναι μάρτυρας υπερασπίσεως στη δίκη του Λουντέμη. Ακούστε 10 σειρές. Ο Βάρναλης ξέρετε ήταν και λίγο περήφανος στα αυτιά. Έτσι δεν είναι;

«Εδώ επεμβαίνει ο Πρόεδρος και ρωτά κάτι.

»– Πιο δυνατά! φώναξε ο Βάρναλης φέρνοντας το χέρι στο αυτί του, σημάδι ότι δεν άκουσε την ερώτηση.

»– Είναι ένοχος ο κατηγορούμενος; επανέλαβε ο Πρόεδρος πιο δυνατά τούτη τη φορά.

»– Ένοχος; έκανε ο δάσκαλος με έμφαση. Όχι! Για νάναι ένοχος ένας συγγραφέας, πρέπει να δίνει αρνητικές απαντήσεις στις τρεις παρακάτω ερωτήσεις: Πρώτον: Ζώντας σε μια κοινωνία αδικίας, με ποιους θα πάει; Με τους αδικητές ή με τους αδικημένους; Δεύτερο: Αν ο Λαός πέσει στα δεσμά της τυραννίας, με ποιους θα συνταχθεί; Με τον τυραγνισμένο ή με τον τύραννο; Και τρίτο και τελευταίο: Αν η πατρίδα πέσει σε εθνική σκλαβιά, ποιους θα βοηθήσει; Τους κατακτητές ή τους κατακτημένους; Δηλαδή με τους κιοτήδες θα πάει ή με τα παλικάρια; Γνωρίζω τον κατηγορούμενο από έφηβο. Τον γνωρίζω και σα συγγραφέα, και σαν Έλληνα. Και σας δηλώνω κατηγορηματικά: Και στις τρεις παραπάνω ερωτήσεις ο κατηγορούμενος έδωσε σωστές απαντήσεις... Δεν είναι ένοχος!...

»– Μα, κύριε Βάρναλη... έκανε ο Πρόεδρος ξαφνιασμένος. Ήρθατε εδώ για να απαλλάξετε τον κατηγορούμενο ή για να τον ενοχοποιήσετε; Διότι σεις –με το είδος της υπερασπίσεώς σας– αντί να ελαφρύνετε τη θέση του, την επιβαρύνετε περισσότερο. Ρωτήσατε τον κατηγορούμενο αν συμφωνεί με το είδος αυτό της υπερασπίσεώς σας;

»– Όχι, είπε με κάποιο θυμό στη φωνή του ο δάσκαλος. Ρωτήστε τον εσείς. Και αν συμφωνεί μαζί σας εγώ φεύγω. Γιατί πιστεύω ότι οι συγγραφείς δεν έχουν ανάγκη από άλλο είδος υπεράσπισης. 

»Ο Λουντέμης πετιέται όρθιος σα να τον σούβλισαν με πυρωμένα σουβλιά και χωρίς να ζητήσει το λόγο λέει:

»– Συγχαίρω και ευχαριστώ θερμά το δάσκαλο και υπερασπιστή μου. Και δηλώνω ενώπιον του δικαστηρίου, ότι είμαι απόλυτα σύμφωνος με το είδος της υπεράσπισής του.

»– Ε, τότε εγώ δεν έχω να κάνω τίποτα άλλο εδώ. Το χρέος μου τόκανα. Γι’ αυτό φεύγω...».

Να ο πολιτισμός της Αριστεράς.